زمینه پیدایش ضرب المثل گلو هفت بند دارد
حکیمی در وقت سخن گفتن طوری شمرده و با تأنی کلمات را ادا می کرد که مستمع را ملول می ساخت. یکی سبب این تأنی در کلام را از او پرسید. گفت : «از بیخ گلو تا لب ، هفت بند است و انسان عاقل باید سخن خود را در سر هر یک از بندها نگاه دارد و در اطراف آن تأمل و تفکر کند تا وقتی که از دهان خارج می شود ، پخته ، سنجیده و بی عیب و نقص باشد».(1)
پیامها
1. قبل از سخن گفتن ابتدا باید در مورد آن سخن فکر کرد.
2. تأمل و تأنی قبل از سخن گفتن موجب پخته و سنجیده شدن آن سخن می شود.
موارد کاربرد
1. در مورد تشویق و توصیه به سنجیده و با فکر سخن گفتن به کار می رود.
2. در مذمت کسانی که بدون فکر هر سخن ناسنجیده ای را بر زبان می آورند.
ضرب المثل های هم مضمون
- از اندیشه ، بامغز گردد سخن.
- اندیشه کردن که چه گویم ، بِه از پشیمانی خوردن که چرا گفتم.
- اول اندیشه وانگهی گفتار.
- پیش از لب به سخن گشودن ، حرفت را بسنج ، چنان که پیش از کاشتن ، زمین را شخم می زنی.
- حرف را باید هفت بار در دهان چرخاند.
- شترگلو باش.
- هر آن کس کو بی اندیشه سخن گوید ، خطا باشد.(2)
اشعار هم مضمون
دور و بَرِ خود نگاه کن وقت سخن * یک مرتبه بی گدار بر آب مزن مَزَن بی تأمل به گفتار دم * نکو گو ، اگر دیر گویی چه غم(3) (سعدی)
ریشه های قرآنی حدیثی
امام علی(علیه السلام) : «فَکِر ثُمَ تَکَلَم تَسلَم مِنَ الزَلَلِ؛ فکر کن بعد سخن بگو تا از لغزش ها در امان باشی.»(4)
امام علی(علیه السلام) : «لِسانُ العاقِلِ وَراءَ قَلبِهِ ، وَ قَلبُ الاَحمَقِ وَراءَ لِسانِهِ. زبان خردمند در پس دل اوست و دلِ بی خرد در پسِ زبان او.»(5)
لغات
مستمع : شنونده.
ملول : ناراحت.
بامغز : سنجیده ، مناسب.
وانگهی : سپس.
کو : که او.
بی گدار : بی محابا ، بدون احتیاط.
پی نوشت ها :
1. حسن ذوالفقاری ، داستان های امثال ، تهران ، مازیار ، چ 2، 1385، ص 740.
2. غلامرضا حیدری ابهری ، حکمت نامه پارسیان ، قم ، نشر جمال ، چ 1، 1385، ص 394.
3. همان.
4. تمیمی آمدی ، غررالحکم و دررالکلم ، تحقیق : سید جلال الدین محدث ، تهران ، دانشگاه تهران ، چ 3، 1360، ج 4، ص 424.
5. نهج البلاغه سید رضی ، تحقیق : کاظم محمدی و محمد دشتی ، قم ، انتشارات امام علی(علیه السلام) ، چ 2، 1396 ه.ق ، حکمت 4.