گبه چیست و چه فرقی با گلیم دارد؟ + مزایا و معایب

همه چیز درباره گبه ماشینی و دستباف

در مواقعی آن را در کنار واژه قبیح گذاشته و گاه به کلمه «گایر» ربط داده اند که اولی به معنای زشت و معمولی و دومی به معنای حفاظ است. اما امروز در لغت به معنای ضخیم و زمخت است و نوعی فرش است که دارای خوابی بلند و به صورت درشت بافت است. در ابتدا نیز به عنوان زیراندازی بافته شده که مانع نفوذ سرمای زمین می شده است.

• ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

در اوایل گبه ها ساده و بدون نقش بافته می شدند. بافندگان اغلب از محیط و طبیعت اطراف الهام می گرفتند و طرح های ذهنی خود را روی گبه ها به کار می گرفتند. چون بافنده آن را برای نیاز و مصرف شخصی خود تولید می کرده در بافت آن از ایده های ذهنی اش بهره می گرفته و گاهی آرزوهایش را بر روی گبه به نمایش می گذاشته است. مانند نقش چادر که شاید به معنای داشتن سرپناهی ثابت بوده و یا نقش انسان به عنوان خانواده و نقش های دیگری که هر یک نماد خاص خود را داشته است.

گبه دست بافته ای با اصالت است و نقوشی که در بافت آن به کار رفته است آن را از سایر دستبافته ها متمایز می کند.

اغلب طرح های گبه ملهم از طبیعت اطراف بافندگان و بر اساس ذهنیت آن ها بوده است.

تفاوت های گبه و گلیم دستباف

در ادامه مواردی که به عنوان تفاوت های کلی در خصوص ویژگی های مختلف گبه و گلیم شناخته می شود را در اختیار شما قرار می دهیم :

• تفاوت اندازه : گلیم معمولا در ابعاد بزرگتری از گبه بافته می شود ، اما معمولا اندازه های این دو محصول زیر 6 متر است.
• جنس : جنس گلیم و گبه تشابه بسیار زیادی به هم دارند و هر دو از پشم و کرک بافته می شوند ، ولی این نحوه بافت است که تفاوت نهایی را مشخص می کند.
• رنگ : رنگ های استفاده شده در گلیم معمولا تنوع بیشتری نسبت به گبه است. ولی در این میان نباید فراموش کرد که گبه ها و گلیم های ماشینی امروز که از رنگ ها مصنوعی در آن ها استفاده می شود دارای تنوع بیشتری نسبت به نمونه های دستباف و سنتی هستند.
• نقش و نگار روی گلیم به دو صورت ذهنی و از روی نقشه انتخاب و تهیه می شود ، اما در بافت گبه همه طرح ها به صورت ذهنی بافته می شوند.
• نوع بافت گلیم های تولید شده به این صورت است که شما روی آن پرز نمی بینید ، اما گبه به صورت پرز دار بافته می شود.

مواردی که گفتیم تفاوت های عمده ای است که این دو محصول ، یعنی گبه و گلیم با هم دارند؛ در ادامه هر کدام از این مارد را به صورت جداگانه برای شما تعریف می کنیم تا بتوانید درک بهتری از فرق بین این دو محصول داشته باشید.

گلیم دستباف چیست؟

به زبان ساده گلیم نوعی بافت از جنس پشم می باشد و بیشتر در مناطقی که دامپروری پر رونقی دارند ، بافت آن رواج دارد. تفاوت گلیم با قالی این است که گلیم از تار و پود تشکیل شده و مثل قالی گره و پرز بلند ندارد. هر چقدر جنس نخ لطیف تر باشد ، مرغوبیت این محصول نیز بیشتر خواهد بود و به همین دلیل گفته می شود که یکی از بهترین گزینه ها برای بافتن گلیم ، پشم مرینوس می باشد. نقش های استفاده شده روی گلیم ها معمولا به صورت نقشه های ساده و ثابت است و گاهی هم طرح هایی به صورت ذهنی به این محصولات زیبا داده می شود؛ اما به طور کلی می توان گفت نقش و نگار گلیم های سنتی بسته به این که در کدام منطقه ساخته شده اند با هم فرق دارند و هر طرحی نشان دهنده بخشی از فرهنگ منطقه ای است که گلیم در آن بافته شده. این محصول در کشورهای ترکیه و ایران بافته میشود.

گبه دستباف چیست؟

گبه نوعی فرش با پرز های بلند است که به دلیل نوع بافت ، در دسته بندی قالی و فرش قرار نمی گیرد. این محصول که یکی از صنایع دستی ایران است بیشتر در جنوب غربی ایران و توسط عشایر بافته می شود. یکی خصوصیات کلیدی گبه پرزهای بلند و نرمی است که دارد. در گذشته طرح ها و نقش و نگارهای گبه فقط و فقط به صورت ذهنی بود ، اما در سالهای اخیر هنرمندان زیادی به این صنایع دستی و طراحی آن ها علاقمند شده اند و همین باعث شده طرح ها و نقشها مدرن و زیبای امروزی را روی این صنایع دستی اصیل و سنتی ببینیم.

قیمت گبه و گلیم

قیمت گبه و گلیم مانند هر محصول دیگری ارتباط مستقیمی با کیفیت آن دارد. اما به جز کیفیت موارد دیگری هستند که می توانند باعث افزایش یا کاهش قیمت گبه و گلیم شوند. این موارد عبارتند از :

• ظرافت طرح و نقش : صد البته باید در نظر داشته باشید که نقوش پیچیده با طرح های ظریف ، بافت سخت تر و زمان بری دارند و همین موضوع باعث می شود که این پارامتر روی قیمت تاثیر مستقیم داشته باشد.
• ابعاد گبه یا گلیم : قاعدتا هرچه ابعاد بزرگتر باشد ، قیمت نیز بالاتر خواهد بود.
• میزان رنگ استفاده شده در گبه یا گلیم : در این مورد باید بدانید که گبه دارای تنوع رنگی کمتری نسبت به گلیم است و همین در شرایطی باعث می شود که شما شاهد کم بودن قیمت آن نسبت به گلیم باشید. اما این کم بودن تنوع رنگی در شرایطی باعث می شود که انتخاب گبه برای شما ساده تر باشد. همچنین هرچقدر تنوع رنگ گلیم بالاتر باشد و رنگ استفاده شده در آن بیشتر باشد ، انتخاب آن سخت تر حواهد بود.

مهم ترین طرح های گبه به شرح زیر است :

طرح شیر

مهم ترین طرحی که در میان عشایر بافته شده نقش شیر می باشد که تنها نقش مشترک بین بافندگان مناطق مختلف بوده است.

طرح خشتی یا قابی شکل

این طرح از کابردی ترین نقش های گبه است و مورد علاقه بافندگانفارس و بختیاری بوده است. اساس آن شامل طرح هایی با قاب های منظم می باشد که هر یک از قاب ها به صورت جداگانه طرحی هماهنگ با قاب های دیگر دارد. نقوش به کار رفته در قاب ها عبارتند از : طرح های هندسی ، طرح درخت گل و مرغ ، خاتم کاری ونقش های ستاره ای که قاب ها را زینت بخشیده است.

طرح حوض گبه

این نقش شامل ترنجی در وسط است که گلی را نشان می دهد که از اطراف آن گل ها و غنچه هایی دیگر گسترش یافته است.

طرح گل گبه

به نقش گل رز در گبه طرح گل گبه می گویند.

طرح ایلاتی

این طرح برگرفته از طبیعت اطراف عشایر است و کاملا ذهنی است و بیشتر در میان قاب های لوزی ، دایره ، مربع ، مستطیل و بیضی قرار می گیرد که هر یک از آن ها با طرح های با اصالت ایرانی مزین شده اند.

طرح درخت

درخت در زندگی آدمیان جایگاه مهمی داشته است که در این میان درخت سرو که نماد شادی و بید مجنون که نماد غم و اندوه بوده است بیشترین کاربرد را داشته است.

طرح راه راه

این طرح به گونه های متفاوت توسط بافندگان به کار می رود. جهت این راه ها اغلب به صورت عمودی و اریب است و گاهی نیز از جهت افقی استفاده می کنند.

طرح خانه در هم

در دل این نقش مفهومی عرفانی مورد نظر است. این خانه های در هم شده و یکنواخت تصویری انتزاعی از مراحل زندگی را نمایان می کند که آغاز آن از عالم هستی است و پایان آن به گوهر ذات و وجود منتهی می شود.

طرح کف ساده

این گبه ها سفره های بدون نقش را در برابر ذهن مجسم می نمایند. این بی نقشی خانه های محقر روستاییان و زمین بی محصول آن ها را نمایان می کند. نقش های دیگری نیز در گبه استفاده می شوند که عبارتند از : عنکبوت ، لوزی لوزی ، لوزی های سوار برهم ، زیگ زاگ ، چهار گوشه ، محراب ، حیوانات وانسان.

مقایسه گبه های قدیمی و جدید :

گبه هایی که در قدیم بافته می شدند خود رنگ بوده اند ، یعنی پشمگوسفندان را بدون تغییر رنگ به کار می گرفتند و شامل رنگ های سیاه ، سفید و خاکستری می شد.

اگر بافنده روز خوبی را سپری می کرد رنگ سفید را به کار می برد و اگر روز ناخوشایندی داشت رنگ سیاه در دستبافته اش نمودار می شد. به مرور زمان بافندگان از رنگ های گیاهی و طبیعی برای پشم هایشان استفاده کردند و نقوش ذهنی خود را با این پشم های رنگین ترکیب کردند.

بعدها استقبال خوبی از این گبه ها به عمل آمد و برای سرعت بخشیدن به کار رنگ های شیمیایی جایگزین رنگ های طبیعی شد و همچنینماشین ریسندگی جای پشم ریسی دستی را گرفت.

با از میان رفتن طرح های قدیمی و ذهنی طرح های جدید به میان آمد. اگرچه این طرح ها از اصالت طرح های گذشته تهی اند اما از زیبایی خاص خود برخوردار هستند. مدتی این گبه ها رونق خوبی در بازار داشتند ، اما بنا به دلایلی به زودی از رونق افتادند.

روش نگهداری گبه :

به همان میزان که مراحل اولیه تولید گبه از اهمیت خاص خود برخوردار است ، نگهداری آن نیز مستلزم دقت و توجه می باشد که این امر موجب افزایش ماندگاری و قیمت آن می شود.

عوامل آسیب رسان شامل حشراتی مثل بید ، موریانه ، سوسک و موش می باشند که بدترین آن ها بید است. برای مقابله با بید روش هایی مانند استفاده از محلول شیمیایی خاص در هنگام شستشو ، افشانه کردن پشت و روی گبه با حشره کش و یا استفاده از نفتالین و تنباکو در انبار پیشنهاد می شود.

باید از قرار دادن آن در محیط تیره و تاریک و مرطوب پرهیز کرد ، همچنین نباید در معرض تابش مستقیم نورخورشید قرار بگیرد ، زیرا موجب پریدگی رنگ گبه می شود. بهتر است برای در امان ماندن آن از هر گونه رطوبت احتمالی از موکتی در زیر آن بهره گرفت و آن را در معرض هوا قرار بدهیم.