آداب نماز توبه در قرآن ، نهج البلاغه و مفاتیح الجنان

آداب نماز توبه در قرآن ، نهج البلاغه و مفاتیح الجنان

همه انسان ها در طول زندگی خود دچار خطا و گناه می شوند و در بسیاری از موارد از کار خود پشیمان می شوند ، اما تصور می کنند که گناه آنها قابل بخشش نیست. اما خداوند همیشه درهای رحمت خود را بر روی بندگان نادم باز می گذارد. بنابراین اگر از صمیم قلب از گناه خود پشیمان شده اید باید توبه کنید ، زیرا خداوند توبه کنندگان را دوست دارد و توبه شما را خواهد پذیرفت. توبه کردن آداب مخصوصی دارد که با رعایت کردن آنها می توان به بخشش خداوند امیدوار شد. در این بخش از نم نمک با آداب توبه آشنا خواهید شد.

• ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

توبه چیست؟

«توبه» ندامت و پشیمانی از گناه است. فرد توبه کننده باید گناه را در آینده ترک کند و تصمیم به جبران اشتباه بگیرد و از اعماق قلب از گناه پشیمان باشد. توبه انجام واجبات و تدارک و قضای آن چه عمل نشده و ترک محرمات است. توبه یعنی روح و نفس انسان که مدتی از حیات خود را با برخی از خت ها سپری کرده است با یک تحول درونی آنها را ترک کند و به سوی پاکی برود. توبه مانند بیرون آوردن لباس کثیف از بدن و پوشیدن لباس پاک و تمیز است.

ارکان توبه پنج چیز است :

• استغفار
• ندامت و پشیمانی
• ترک گناه
• تصمیم بر ترک در آینده
• جبران گذشته

انواع توبه

انواع گناهان انسان به دو دسته حق الله و حق الناس تقسیم می شود ، یعنی با انجام این گناهان حق خدا یا انسان های دیگر ضایع می شود.

حق الله

حق الله حقوق خداوند نسبت به بندگان است که بر اساس آن تکلیفی برای بندگان تعیین می شود ، مانند نماز و روزه. در صورت انجام ندادن این وظایف باید تا حد ممکن قضای آنها را به جای آورد.

حق الناس

گاه انسانها از روی عمد یا ناخواسته حقوق یکدیگر را رعایت نمی کنند ، مثلا با زبان یا انجام کاری باعث آزرده شدن و یا حتی بی آبرویی شخصی می شوند. در این صورت مرتکب گناه شده و حق الناس کرده است و باید رضایت قلبی صاحب حق را بدست آورند. به طور مثال در صورت تصرف مال کسی باید آن مال را به او برگرداند و از او رضایت بگیرد اما صاحب مال زنده نباشد باید مال رابه فرزندان یا وارثان آنان بپردازد. در صورتی که به آنها ممکن نباشد باید در راه خداوند صدقه دهد. یا اگر آسیبی به بدن فردی وارد کند باید برای جلب رضایت او دیه پرداخت کرده و یا قصاص شود. همچنین اگر آبروی کسی را برده باشد باید از او طلب بخشش کند و رضایت بگیرد. در صورتی که ممکن نیست برای او دعا کرده و صدقه و خیرات هدیه دهد.

آداب توبه :

مستحبات توبه عبارتند از :

1- سه روز روزه گرفتن

امام صادق(علیه السلام ) می‏فرماید : توبه نصوح که خداوند به آن امر فرموده ، روزه گرفتن روز چهارشنبه و پنج‏شنبه و جمعه است.(وسائل الشیعه ، ج 11، ص 362)

2- غسل توبه

حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) می‏فرماید : بنده‏ای نیست که گناهی کند (هر چه و هر اندازه که باشد) سپس پشیمان شود و توبه کند مگر این که خداوند به مغفرت و آمرزش به او نظر کند ، سپس پیامبر به شخصی که می‏خواست توبه کند فرمود : «برخیز و غسل کن و برای خدا سجده نما». (مستدرک الوسائل ، ج 2، ص 513)

3- خواندن دو یا چهار رکعت نماز

روایت شده که روز یکشنبه ای از ماه ذی القعده ، پیامبر - صلی الله علیه وآله وسلم - بیرون آمد و رو به یارانش فرمود : «مردم! کدامین یک از شما خواستار توبه است»؟ همگان گفتند : «ای پیامبر خدا! همه خواستار توبه ایم».

پیامبر فرمود : « غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بگزارید. در هر رکعت یک بار «حمد» ، سه بار «قل هو الله» ، یک بار «قل اعوذ برب الفلق» و یک بار «قل اعوذ برب الناس» را بخوانید و در پایان ، هفتاد بار استغفار کنید و پوزش خواهید و آن را با گفتن «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» پایان دهید و سپس بگویید : «یا عزیز یا غفار اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المومنین و المومنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت؛ ای عزیز ! ای بخشاینده ! ای مهربان ! گناهان مرا و گناهان همه مردان و زنان مومن را ببخشای؛ که جز تو کسی گناهها را نمی بخشاید».

سپس فرمود : « هیچ مسلمانی نیست که این نماز را بگزارد ، جز اینکه از آسمان بدو ندا شود : ای بنده خدا! توبه تو پذیرفته شد و گناهان تو بخشوده ؛ اینک کار خویش از نو آغاز کن. فرشته ای نیز از فرود عرش بدو می گوید : ای بنده خدا! خوشا به حالت ، مبارک باد بر تو و بر خاندان و خانواده تو. دیگری بدو ندا می دهد : ای بنده خدا! باک مدار که خصمان و مدعیان خود در قیامت را ، خرسند ساختی.

دیگری ندا می دهد : ای بنده خدا! با ایمان بمیری ، دین از تو دور مباد و قبرت گسترده باد و نورانی. دیگری می گوید : ای بنده خدا! پدر و مادر از تو خرسندند ، گناهان آنها و گناهان تو و گناهان خاندان تو بخشوده است و روزی تو در دنیا و آخرت گسترده است و جبرئیل بدو ندا می دهد : دل خوش دار من همراه با فرشته مرگ (ملک الموت) نزد تو خواهم آمد و بدو فرمان خواهم داد با تو مهربان باشد؛ تا مرگ ، تو را هیچ نیازارد و روح از جسمت به آرامی و خوشی بیرون رود».

گفتند : « ای رسول خدا! اگر کسی این اعمال را در زمان دیگری به جای آرد چه»؟ فرمود : «همان پاداش و خواص را دارد». و در پایان افزود : «اینها را جبرئیل در شب معراج به من آموخت».(سید بن طاووس ، الاقبال ، دارالکتب الاسلامیه ، ص 308)

4- دعاهای توبه

فردی که قصد توبه دارد بهتر است دعاهای توبه‏ به ویژه دعاهای صحیفه سجادیه ، مخصوصا دعای 31 و یا مناجات خمس عشر ، به‏ خصوص مناجات تائبین را بخواند.

5- استغفار (درخواست بخشش)

قرآن مجید می‏فرماید : «وَ یا قَومِ استَغفِرُوا رَبَکم ثُمَ تُوبُوا اِلَیهِ؛ ای قوم ، از خدا آمرزش بخواهید ، سپس به سوی او توبه کنید».(هود (11) آیه 3 و 52 و 90)

چگونه نماز توبه خوانده می شود؟

اگر از گناه خود واقعا پشیمان هستید و می خواهید مورد بخشش و مغفرت خداوند قرار بگیرید ، خدا توبه شما را می پذیرد و توبه شما توبه نصوح خواهد بود.

برای خواندن نماز توبه :

ابتدا غسل کنید و بعد از آن وضو بگیرید. سپس یک نماز دو رکعتی مانند نماز صبح بخوانید و بعد از حمد در هر رکعت سه بار سوره توحید ، یک بار سوره فلق و یک بار سوره ناس را بخوانید.

بعد از نماز 70 مرتبه استغفار کنید و بگویید : «لا حَولَ وَ لا قُوَهَ إلا بِالله العَلِیِ العَظیمِ»

در آخر نیز بگویید : «یا عَزیزُ یا غَفارُ إغفِر لِی ذُنُوبِی وَ ذُنُوبَ جَمیعِ المومِنینَ وَ المُومِناتِ فَإنَهُ لا یَغفِرُ الذُنوبَ إلا أنتَ»

در برخی کتب طریقه خواندن نماز توبه در آستانه ماه رجب اینگونه آمده است :

ابتدا غسل توبه کرده و سپس وضو بگیرید.

چهار رکعت نماز به صورت دو نماز دو رکعتی برای توبه بخوانید.

درهر رکعت یک حمد ، سه توحید ، یک فلق و یک ناس بخوانید و در قنوت نماز اول ، مناجات تائبین یا 70 بار استغفار را بخوانید و در قنوت نماز دوم ، مناجات تائبین یا 300 بار العفو بخوانید و بعد از سلام در سجده 70 بار استغفار و یکبار لا حول ولا قوة الا بالله بگویید.

نماز توبه در مفاتیح الجنان

نماز توبه در مفاتیح ذکر نشده است اما در کتاب های معتبر خواندن نماز توبه به روش نماز عفو و نماز استغفار توصیه شده است.

نماز عفو و نماز استغفار

دو رکعت است که در هر رکعت سوره «حمد» و یک مرتبه «إِنٰا أَنزَلنٰاهُ» خوانده می شود و بعد از قرائت «حمد» و سوره ، پانزده مرتبه «رَبِ عَفوَکَ عَفوَکَ» و در رکوع ده مرتبه گفته می شود و آن را مانند «نماز جعفر» تمام می کند.

نماز استغفار همانند نماز عفو است ، جز آن که به جای «رَبِ عَفوَکَ» باید «أَستَغفِرُ اللٰه» گفته شود و این نماز برای فراوانی روزی سودمند است ، ان شاء الله تعالی.(مکارم الأخلاق ، ص 328)

استغفار و توبه در قرآن

استغفار و توبه در در بسیاری از آیات قرآن کریم ذکر شده است و در برخی از آیات نیز به توبیخ کسانی پرداخته که استغفار نکرده اند.

قُل یا عِبادِیَ الَذینَ اسرفُوا علی اَنفُسهِم لا تَقنطوا مِن رَحمَة الله إن الله یَغفرُ الذُنوبَ جَمیعا إنَه هو الغَفورُ الرحیم(زمر/53)؛ بگو ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید ، از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد و او بسیار بخشنده و مهربان است.

و من یَعمَل سُوء او یَظلِم نَفسَه ثُم یَستغفِرِ الله یَجد الله غَفورا رَحیما(- نساء/110)؛ کسی که کار بدی انجام دهد ، یا به خود ستم کند ، سپس از خداوند طلب آمرزش نماید ، خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.

وعد الله الذینَ آمَنوا و عَمِلوا الصالِحاتِ لَهم مَغفِرةٌ و اجرٌ عظیم(مائده/9)؛ خداوند به آنها که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند وعده آمرزش و پاداش عظیمی داده است.

والذین اِذا فَعَلوا فاحِشَة اَو ظلموا اَنفُسهم ذکروا الله فَاستَغفروا لِذُنوبِهم(آل عمران/135)؛ و از نشانه های پرهیزکاران آن است که : هرگاه مرتکب عمل زشتی شوند ، یا به خود ستم کنند ، به یاد خدا می افتند و برای گناهان خود از خدا طلب آمرزش می کنند.

حدود 30 آیه از قرآن کریم ، درباره استغفار انبیاست.(دائرة المعارف قرآن کریم ، 1385 ش ، ج3، ص142)

علامه طباطبایی با اشاره به عصمت انبیاء ، ارتکاب معصیت توسط آنها را مغایر با وظایف تبلیغی آنها دانسته و احتمال داده است که پیامبران ، اعمال مباح خود را گناه شمرده و برای آن استغفار می کرده اند. (المیزان ، 1390ق ، ج6، ص367)

ذکرهایی برای رهایی از گناهان

در روایات برای توبه و دوری از گناه ، اذکار و اعمالی معرفی شده است که صیغه توبه نام دارند.

امام علی (ع) می فرمایند : کسی که قبل از خواب 100 مرتبه سوره توحید را بخواند خداوند گناهان پنجاه ساله او را می بخشد.(الکافی ، ج 2، ص 539)

همچنین می فرمایند : هر کس نماز صبح را بجا آورد و پس از آن 11 مرتبه سوره توحید را تلاوت کند در آن روز گناهی مرتکب نشود هرچند شیطان بخواهد.(مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 83 ص 135)

حقیقت و ارکان توبه در نهج البلاغه

در کلمات قصار امیرمومنان علی علیه السلام در نهج البلاغه در شرح استغفار به معنی جامع و کامل آمده است.کسی در محضر حضرت علی گفت : «أَستَغفِرُ اللَهَ» گویی امام از طرز سخن او و یا سوابق و لواحق اعمالش می دانست که این استغفار جنبه صوری دارد و نه واقعی ، به همین جهت از این استغفار بر آشفت و فرمود : «ثَکِلَتکَ امُکَ اتَدری مَا الاستِغفارُ؟ الاستِغفارُ درَجَةُ العِلِیِینَ»؛ مادرت بر عزای تو بگرید ، آیا می دانی استغفار چیست؟ استغفار مقام بلند مرتبگان است!

سپس افزود : «وَهُوَ اسمٌ واقِعٌ عَلی سِتَةِ مَعانٍ»؛ استغفار یک کلمه است اما شش معنی و مرحله دارد :

أولها الندم علی ما مضی ، والثانی العزم علی ترک العود الیه أبدا ، و الثالت أن تودی الی المخلوقین حقوقهم حتی تلقی الله أملس لیس علیک تبعه ، و الرابع أن تعمد الی کل فریضه علیک ضیعتها فتودی حقها ، والخامس أن تعمد الی اللحم الذی نبت علی السحت فتذیبه بالاحزان ، حتی تلصق الجلد بالعظم و ینشأ بینهما لحم جدید ، و السادس أن تذیق الجسم ألم الطاعة کما أذقته حلاوة المعصیة ، فعند ذلک تقول : أستغفرالله.

امام علیه السلام به کسی که در حضورش گفت استغفرالله ، فرمود : مادرت به عزایت بنشیند! آیا می دانی استغفار چیست؟ استغفار جایگاه والامقامان است و آن نامی است که بر شش معنی نهاده شده است :

اول : پشیمانی از (بدی های) گذشته

دوم : تصمیم بر ترک بازگشت به آن (بدی ها) برای همیشه.

سوم : ادای حقوق آفریدگان خدا.

چهارم : توجه به هر واجبی که تباه کردی و آن را ادا کنی.

پنجم : آب کردن گوشت هایی که از خشم پروردگار روییده تا آن جا که پوست بر استخوان بپیوندد و میان آن دو ، گوشت تازه بروید.

ششم : به تنت رنج بندگانی را بچشانی آن گونه که شیرینی گناه را چشانده ای ، پس در این هنگام می گویی أستغفرالله.(نهج البلاغه ، حکمت 417)

عجله در انجام توبه

بادروا المعاد و سابقوا الاجال ، فان الناس یوشک أن ینقطع بهم الامل ، و یرهقهم الاجل ، و یسد عنهم باب التوبة.

به سوی قیامت (با اعمالتان) بشتابید و قبل از فرا رسیدن مرگ کار کنید؛ زیرا زود است که آرزوی مردم قطع گردد و مرگ آن ها را در کام خود فرو برد و در توبه به رویشان بسته شود.(نهج البلاغه ، خطبه 183)