خمس و زکات به زبان ساده چیست؟

تعریف خمس و زکات به زبان ساده چیست؟

در تمامی واجبات مالی اسلام خمس و زکات از جایگاه واهمیت خاصی برخوردارند. آن دو ، بویژه خمس مهم ترین بخش از بودجه مالی نظام اسلامی را تشکیل می دهند.

• ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

از دیرباز ، در خمس و زکات ، مسائلی ، چون : موارد وجوب ، موارد مصرف ، نصاب و شرایط وجوب ، زمان وچگونگی وجوب و... را فقیهان ، در کتابها و رساله های فقهی خود ، به شرح و بسط ، از آن سخن گفته اند.

زکات به زبان ساده چیست؟

زکات از واجبات مالی در دین اسلام است که بر اساس آن ، مسلمانان باید مقدار معینی از 9 قلم کالا برای مصرف در زندگی فقرا و سایر امور عمومی اجتماعی بپردازند. این 9 کالا عبارتند از نقدین (طلا و نقره) ، انعام ثلاثه (گاو ، گوسفند و شتر) و غلات اربعه (گندم ، جو ، کشمش و خرما). مقدار پرداختی هر یک از این کالاها متفاوت بوده و در فقه تعیین شده است.

زکات از جمله مهم ترین واجبات است و تأکید بسیاری بر آن شده است. زکات از فروع دین شمرده شده و در منابع دینی در کنار نماز و جهاد قرار گرفته و یکی‏ از پنج ستون دین است. در 59 آیه قرآن و حدود 2000 روایت به زکات اشاره شده است. در قرآن در بسیاری از موارد از واژه صدقه برای اشاره به زکات استفاده شده است و در فقه ، زکات را صدقه واجب می خوانند.

زکات دو نوع دارد : زکات بدن که همان زکات فطره است و در عید فطر پرداخت می شود و زکات مال که به غلات چهارگانه ، دام ها و سکه ها با شرایط خاصی تعلق می گیرد.

موارد زکات

زکات به نظر مشهور فقهیان شیعه به نه چیز تعلق می گیرد‏ :

1- گندم

2- جو

3- خرما

4- کشمش

5- طلا

6- نقره

7- شتر

8- گاو

9- گوسفند

برخی سرمایه را نیز به موارد فوق افزوده اند؛ هرچند نظر رایج در بین علمای شیعه این است که پرداختن زکات سرمایه را مستحب می دانند. البته برخی فقهیان زکات در غیر موارد نه گانه را در شرایطی واجب دانسته اند. اگر کسی یکی از این موارد را مالک باشد ، طبق شرایطی واجب است مقداری از آن ، که در شریعت معین شده را پرداخت کند. در پرداخت زکات نیت لازم است ، چون زکات یک واجب مالی و عبادی است و بر زکات دن زکهنده واجب است آن را برای قربت و امتثال فرمان خداوند پرداخت کند.

مراجع تقلید برای وجوب و نصاب موارد زکات احکامی بیان کرده اند که لازم است برای اطلاع دقیق از آنها به رساله توضیح المسائل مراجعه کرد. نظر مشهور فقها در این احکام چنین است :

خمس به زبان ساده چیست؟

خُمس ، پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در فقه آمده است. خُمس از فروع دین است و آیه 41 سوره انفال و بیش از 110 حدیث در کتابهای روایی از آن سخن گفته اند.

خمس از موضوعات مهم فقه اسلامی و به طور خاص فقه امامیه است. محاسبه و پرداخت خمس از تکالیفی است که شیعیان در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند.

نیمی از خمس به سادات فقیر اختصاص دارد و نیم دیگر به عنوان سهم امام در دوران غیبت امام زمان توسط مراجع تقلید در اموری که با توجه به تاریخ زندگی اهل بیت(ع) مورد مصرف خمس تشخیص می دهند ، هزینه می گردد.

وجوهات حاصل از پرداخت خمس یکی از منابع اصلی مالی حوزه های علمیه و ترویج دین در جامعه اسلامی است.

احکام خمس

مصرف خمس : سهم امام و سهم سادات

در آیه خمس ، به شش گروه که صاحبان خمس هستند اشاره شده است :

1.خداوند (لِلهِ)

2.رسول خدا (لِلرّسولِ)

3.ذی القُربی

4.یتیمان

5.مسکینان

6.کسانی که در سفر به فقر گرفتار شده اند.

«ذی القُربی» در لغت به همه خویشاوندان شخص گفته می شود ولی با توجه به روایات ، منظور از ذی القربی در این آیه امامان اهل بیت هستند.

سهم امام :

«سهم خدا» و «سهم پیامبر» و «سهم ذی القربی» مطابق روایات متعلق به امام جامعه اسلامی (پیامبر یا امام معصوم) بوده و به «سَهم امام» مشهور است که در زمان غیبت کبرا مراجع تقلید به عنوان نائبان عام امام زمان آن را دریافت کرده و در اموری که مطابق تاریخ و روایات ، خود اهل بیت صرف می کردند هزینه می کنند.

سهم سادات :

بحث دیگر این است که در آیه شریفه ، آیا مراد از «یتامی» ، «مساکین» و «ابن السبیل» مطلق این افراد هستند؛ یعنی هر کسی که عنوان یتیم ، یا مسکین و یا ابن السبیل بر او صدق کند؟ و یا این که مراد ، خصوص یتیمان و مساکین و در راه ماندگان از نزدیکان پیامبر و آل رسول است؟ علمای امامیه قائل اند : مراد ، یتیمان ، مستمندان ، و در راه ماندگان از بنی هاشم اند. از این رو ، این بخش را «سهم سادات» می نامند. با توجه به تقسیم مصرف خمس به دو بخش عمده «سهم امام» و «سهم سادات» ، گاهی از خمس با عبارت «سَهْمَین» یاد می شود.

به نظر برخی فقیهان ، خمس و انفال ملک اشخاص نیست ، بلکه به حکومت حق و منصب امامت تعلق دارد که طی دوران مختلف بر پیامبر و امامان شیعه منطبق بوده است. و البته اداره زندگی شخصی و خانوادگی پیامبر از مهم ترین مصالح مسلمین و از جمله مصارف خمس است. در روایات نیز شواهدی مبنی بر این که خمس ملک عنوان است نه اشخاص وجود دارد. همچنین عناوین سه گانه یتیمان ، مساکین و ابن سبیل که در آیه خمس آمده است ، مصادیقی از مصارف خمس هستند و به معنای این نیست که خمس ملک و متعلق به آن هاست؛ چرا که رسیدگی به امور آن ها از وظایف حکومت است. یکی از دلایل این موضوع ، وجود «لام» ملکیت و اختصاص برای عناوین سه گانه اول آیه خمس است که برای عناوین سه گانه دوم تکرار نشده است. و اساساً خمس یک حق مالی یکپارچه و غیرقابل تقسیم است که در رتبه نخست (اولاً و بالذات) به خداوند تعلق دارد و سپس به پیامبر و امامان معصوم از جهت حکومت و امامت.

موارد وجوب خمس

به نظر فقهای شیعه موارد وجوب خمس عبارت اند از :

• سود حاصل از کسب و کار و همه درآمدها و منافع شخص ، در صورتی که از موونه و هزینه های جاری سالانه زندگی زیاد بیاید.
• معادن شامل طلا ، نقره ، سرب ، مس ، آهن ، نفت ، فیروزه ، عقیق و هر چیزی که معدن بر آن صدق کند در صورتی که به مقدار نصاب باشد.
• گنج ، به معنای مالی که در مکانی همچون زمین ، دیوار و یا تنه درخت و شبیه به این موارد پنهان شده باشد و در عرف به آن گنج گفته شود.
• مال مخلوط به حرام به گونه ای که جداسازی آن ها از یکدیگر ممکن نباشد و مقدار و صاحب مال حرام نیز معلوم نباشد.
• جواهری که با غواصی از دریا به دست می آید نظیر مروارید و مرجان در صورتی که به حد نصاب (هجده نخود طلا) برسد.
• غنیمت هایی که از جنگی که با امر امام(ع) با کفار روی داده ، به دست آمده است.
• زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد.