ثواب و فواید ختم قرآن برای اموات
خواندن سوره هایی از قرآن در حالت احتضار مانند سوره های؛ یس ، صافات ، احزاب ، آیة الکرسی ، آیه 54 سوره اعراف ، و سه آیه آخر سوره بقره در روایات توصیه شده است
پس از مرگ انسان ، بر اطرافیان و دیگر مومنان اعمالی واجب است؛ مانند غسل ، کفن ، نماز و دفن و واجباتی که از میت قضاء شده بود که باید هرچه زودتر انجام پذیرد. اما انجام برخی اعمال برای اموات مستحب می باشد ، که از جمله آنها صدقه دادن ، دعا کردن و خواندن قرآن است.
ثواب ختم قرآن برای اموات در روایات
در خصوص اثبات استحباب قرائت قرآن برای اموات دو نوع دلیل می توان بیان کرد : نوع اول روایاتی که به صورت کلی بیان می کند به یاد اموات و گذشتگان باشید و آنها از کارهای نیک شما بهره می برند؛ و روشن است که قرائت قرآن یکی از کارهای نیک و پسندیده است. در این مورد روایاتی وجود دارد که به بعضی اشاره می شود :
1. از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده است : «مردگانتان را که در قبرها آرمیده اند از یاد نبرید. مردگان شما امید احسان شما را دارند. مردگان شما زندانی هستند و به کارهای نیک شما رغبت دارند. آنها خود ، قدرت انجام کاری را ندارند ، شما صدقه و دعائی به آنها هدیه کنید.»[1]
2. حضرت امام صادق(علیه السلام) می فرمایند : «مرده به خاطر طلب رحمت و آمرزشی که برای او می شود شادمان می گردد ، همان گونه که زنده بوسیله هدیه ای که به او می دهند ، خوشحال می گردد.»[2]
دسته دوم روایاتی است که آثار قرائت قرآن برای اموات را بیان می کند؛ مانند این روایت : حضرت امام رضا(علیه السلام) فرمودند : «هر کس قبر مومنی را زیارت کند و در کنار آن هفت مرتبه إنّا انزلناه بخواند ، خداوند او را با صاحب قبر می آمرزد.[3]»
می توان گفت : سوره های؛ فاتحه ، یس ، صافات ، تبارک ، احزاب ، آیة الکرسی ، هفت مرتبه اناانزلناه ... را می توان خواند و ثوابش را به اهل قبور اهداء کرد
اهل قبور نیازمند به استغفار و طلب رحمت و اهداء ثواب هستند. در همین زمینه امام جعفر صادق علیه السلام می فرماید : «ثوابی که پس ازمرگ به انسان می رسد سه چیز است؛ 1. صدقه جاریه... 2. راه و رسم صحیحی که شخص در حال حیات بدان عمل می کرد و به گونه ای بوده که الگو برای دیگران می شد 3. فرزندی شایسته که برای او طلب مغفرت کند ، و موجبات آمرزش پدر را فرهم سازد.»[4] در جای دیگر می فرماید : «همان گونه که زندگان با هدایا ، شاد می شوند اهل قبور و برزخیان نیز با ترحم و استغفار که نسبت به آنان می شود؛ شاد می گردند.»[5]
بنابر این اهداء ثواب و طلب مغفرت برای اهل قبور نافع است و از طریق اهل بیت علیهم السّلام توصیه شده است.
کارهایی که برای میت نافع است
خواندن سوره هایی از قرآن در حالت احتضار مانند سوره های؛ یس ، صافات ، احزاب ، آیة الکرسی ، آیه 54 سوره اعراف ، و سه آیه آخر سوره بقره در روایات توصیه شده است.[6]
تلاوت
همچنین در شب اول قبر؛ مستحب است دو رکعت نماز وحشت خوانده شود که در رکعت اول بعد از سوره حمد ، یک مرتبه آیة الکرسی و در رکعت دوم ، بعد از سوره «حمد» ، 10 مرتبه سوره «انا انزلنا» خوانده شود.
امام صادق علیه السلام فرمودند : سوره «تبارک» بالای سر قبر میت خوانده شود تا موجب رفع عذاب قبر از او گردد.[7]
مرحوم نوری در مستدرک الوسائل باب اموات ، از سید بن طاوس در مصباح الزائد نقل کرده و فرمود : طریق زیارت میت این است که رو به قبله و دست بر قبر نهاده و بگو : «اللّهم ارحم غربته وصل وَحْدَته... ثمَّ اقر "أنا انزلناه فی لیلة القدر" سبع مرّات» پروردگارا! بر غربت او ترحم نما و تنهایی او را به مقام جمع خودت ارتباط بده و موجبات انس را بر وحشت او قرار بده و ترس او را تبدیل به ایمنی گردان و از رحمت خود برای او رحمتی بفرست که از رحمت غیر تو بی نیاز گردد و او را به کسی که او دوست داشت و در تحت ولایت او (ائمه اطهار علیهم السّلام) بود؛ ملحق گردان! و سپس سوره مبارکه «انا انزلناه» راهفت مرتبه بخوان.[8]
در نتیجه می توان گفت : سوره های؛ فاتحه ، یس ، صافات ، تبارک ، احزاب ، آیة الکرسی ، هفت مرتبه اناانزلناه... را می توان خواند و ثوابش را به اهل قبور اهداء کرد.
خواندن قرآن برای اموات دیگران و دریافت پول
افرادی که به سفارش دیگران ختم قرآن برای اموات می کنند و از این بابت پول دریافت می کنند ، آیا این عمل شرعاً صحیح است؟ آیا صرف قرائت قرآن و به این صورت که هر دو روز یک ختم قرآن بکنند اشکالی ندارد؟
دریافت پول و مزد بابت خواندن قرآن اشکالی ندارد[9] و به تلاوت و قرائت قرآن در روایات فراوان سفارش شده است.
تلاوت قرآن غیر از این که برای قاری بسیار ارزش و ثواب دارد برای پدر و مادر و معلم او نیز موثر است. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود : "هرگاه معلم به دانش آموز بسم الله الرحمن الرحیم بیآموزد خداوند برای او و پدر و مادر و معلمش برائت از آتش جهنم را امضا می کند."[10]
امام صادق(علیه السلام) فرمود : "پیامبر(صلی الله علیه و آله) در وصیتش به امام علی(علیه السلام) فرمود : "بر تو باد به تلاوت کردن قرآن در هر حالی."[11]
تلاوت کردن زیاد و ختم قرآن به صورت پی در پی مطلوب است. امام سجاد(علیه السلام) فرمود : "شروع به قرآن و ختم آن و شروع دوباره و ختم آن و .... از افضل اعمال است".[12]
امام حسین(علیه السلام) فرمود : "ختم قرآن در یک شب باعث صلوات و درود ملائکه و ختم آن در روز باعث صلوات و درود ملائکه حافظ انسان می باشد. نیز دعای او مستحاب است و برای او بهتر است از این که بین زمین تا آسمان مال داشته باشد."[13]
اهدای ثواب قرائت قرآن به پیامبر و ائمه و به مومنان (چه زنده و چه مرده) مستحب است : علی بن مغیره می گوید : به امام کاظم گفتم : پدرم در یک ماه رمضان گاهی تا چهل ختم قرآن داشت. نیز مانند او عمل کرده ام. و وقتی که عید فطر می شود ثواب آن ها را به پیامبر و امامان اهدا می کنم. حضرت فرمود : در روز قیامت تو با آنان خواهی بود
کثرت تلاوت قرآن مطلوب است ولی عجله کردن در تلاوت و با سرعت زیاد خواند کراهت دارد. بهتر است قرآن را با ترتیل بخوانیم.[14] این همه ثواب برای تلاوت قرآن و برای قاری قرآن در صورتی است که به قرآن و به حلال و حرام آن معتقد باشد و قرآن را وسیله کسب رزق و و آبروی خود قرار ندهد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود : "قاریان قرآن بر سه دسته اند :
1- قاری که با تلاوت قرآن بر مردم فخر فروشی می کند. او اهل آتش است.
2- قاری که قرآن را خوب می خواند ولی به آن عمل نمی کند و حدود قرآن را ضایع می گرداند. او نیز اهل آتش است.
3- قاری که به حلال و حرام قرآن عمل می کند و به آن ایمان دارد. خداوند او را ازفتنه های گمراه کننده نجات می دهد و اهل بهشت خواهد بود و در روز قیامت از دیگران شفاعت خواهد کرد."[15]
امام صادق(علیه السلام) از پدران گرامیش نقل می کند : "من قرء القرآن یأکل به الناس جاء یوم القیامه و وجهه عظم لا لحم فیه؛[16] هر کس قرآن بخواند و با آن بخواهد سر مردم کلاه بگذارد (مال مردم را بخورد) در روز قیامت وارد محشر می شود در حالی که هیچ گوشتی بر صورت ندارد."
اهدای ثواب قرائت قرآن به پیامبر و ائمه و به مومنان(چه زنده و چه مرده) مستحب است : علی بن مغیره می گوید : به امام کاظم گفتم : پدرم در یک ماه رمضان گاهی تا چهل ختم قرآن داشت. نیز مانند او عمل کرده ام. و وقتی که عید فطر می شود ثواب آنها را به پیامبر و امامان اهدا می کنم. حضرت فرمود : در روز قیامت تو با آنان خواهی بود.[17]
پی نوشت ها :
[1] یزدی ، شیخ حسن بن علی ، انوار الهدایة ، ص 115، چاپخانه نعمان ، نجف.
[2] محجة البیضاء ، ج 8، ص 292،
[3] مجلسی ، محمدباقر ، بحار الأنوار ، ج 82، ص 169، از منشورات چاپخانه اسلامیه ، تهران.
[4] مجلسی ، محمد باقر ، بحارالانوار ، بیروت ، داراحیاء تراث العربی ، 1412 ه ، ج 6، ص 293.
[5] طاهری ، سیری پس از مرگ ، دفتر انتشارات اسلامی ، چاپ دوم ، قم ، 1376، ص 326، نقل شده از : محجة البیضاء ، ج 8، ص 292.
[6] کلینی ، محمد بن یعقوب ، اصول کافی ، قم ، انتشارات اسوه ، چاپ سوم ، 1375ش ، ج 3، ص 125 126؛ ر.ک : به توضیح المسائل ، بخش اموات.
[7] اقبال اعمال ، ص 651، نقل شده از سیری در جهان پس از مرگ ، همان ، ص 300.
[8] به نقل از سیری در جهان پس از مرگ ، همان ، ص 326.
[9] آیت الله فاضل ، جامع المسائل ، ج 1، ص 632.
[10] وسائل الشیعه ، ج 3، ص 826.
[11] همان ، ص 839.
[12] همان ، ص 840.
[13] همان ، ص 841.
[14] همان ، ص 856.
[15] همان ، ص 837.
[16] همان.
[17] همان ، ص 864