آداب و رسوم سیزده بدر ، خرافات و فلسفه نحسی [تاریخچه]

آداب و رسوم و فلسفه نحسی سیزده به در و سبزه گره زدن در روز طبیعت

سیزدَه به دَر سیزدهمین روزِ فروردین ماه و از جشن های نوروزیِ ایران است. در تقویم های رسمیِ ایران ، بعد از انقلاب ، این روز روز طبیعت نامگذاری شده است و از تعطیلات رسمی است.

• ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

تاریخچه سیزده به در

فلسفه سیزده به در

به طور کلی در میان جشن های ایرانی جشن «سیزده به در» کمی مبهم است ، زیرا مبنا و اساس دیگر جشن ها را ندارد. در کتاب های تاریخی اشاره مستقیمی به وجود چنین مراسمی نشده است ، اما در منابع کهن اشاره هایی به «روز سیزدهم فروردین» هست.

گفته می شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به یاد دوازده ماه سال است ، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ای ست به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و درحقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان می رسانیدند.

تیر روز

در گاهشماری ایرانی ، هر روز ماه ، نام ویژه ای دارد. به عنوان مثال ، روز نخست هر ماه ، اورمزد روز و روز سیزدهم هر ماه تیر روز نامیده می شود و متعلق به ایزد تیر است. تیر در زبان اوستایی «تیشتَریَه» خوانده می شود ، و هم نام تیشتر ، ایزد باران می باشد. با توجه به اطلاق گرفتن نام ایزد باران ، می توان گفت که تیر در نزد ایرانیان باستان نمادی از رحمت الهی بوده است.

تیر در کیش مزدیسنی مقام بلند و داستان شیرین و دلکشی دارد و جشن بزرگ تیر روز از تیرماه نیز که جشن تیرگان است به نام او می باشد.

سیزده به در در هلند

نگاهی به ریشه اصلی جشن سیزده به در

روز طبیعت (سیزده به در) در سنت ایرانیان باستان به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی اَپوش می باشد؛ و از قبل از اشو زرتشت (1800 قبل از میلاد) مرسوم بوده است.

سیزدهم روز از ماه فروردین ، تیر یا تِشتَر نام دارد. ایزد تیر یا تشترکه در اوستا ، یَشتی هم به نام آن وجود دارد ایزد باران است و در باور پیشینیان پیش از آشو زرتشت برای این که ایزد باران در سال جدید پیروز شود و دیو خشکسالی نابود گردد باید مردمان در نیایش روز ایزد تیر از این ایزد یاد کنند و از او در خواست باریدن باران نمایند. در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می رفتند و به شادی و پایکوبی می پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می نمودند.

اکنون هم زرتشتیان از بامداد روز تِشتَر ایزد و فروردین ماه ، سفره نوروزی را برمی چینند ، خوردنی ها و مقداری آجیل و شیرینی های باقی مانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت می برند ، و سبزه های موجود در سفره را با خود برمی دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه ها یا آب های روان می روند.

سبزه خود را در کنار جویبارها به آب روان می سپارند و آرزو می کنند که سالی پربرکت و خرم داشته باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی می پردازند.

در اسطوره های ایرانی ، ایزد باران همواره به صورت اسبی با دیو خشکسالی که دیواپوش نام دارد در جنگ و مبارزه است و اگر تیر ایزد پیروز شود ، باران می بارد و چشمه ها می جوشند و رودها روان می گردند و سرسبزی را به ارمغان می آورند.

اهمیت سبزه در سیزده به در

تعطیلی

سیزده نوروز در ایران تعطیل رسمی است.

در بخشنامه 1016 مورخ اول آبان 1347 به کلیه وزارتخانه ها و موسسات و بنگاه ها و شرکت های دولتی و وابسته به دولت و بر طبق تصمیم جلسه مورخ 16 اسفند 1346 هیئت وزیران ، در فهرست تعطیلات رسمی در ایران؛ روز سیزده نوروز تعطیل رسمی اعلام شده بود.

واژه سیزده به در + نحسی

مشهور است که واژه سیزده به در به معنای «در کردن نحسیِ سیزده» است. اما وقتی به معانی واژه ها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه می توان داشت. «در» به جای «دره و دشت» می تواند جایگزین شود. به عنوان مثال ، علامه دهخدا ، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می داند.

یکی از معانی واژه «به» ، «طرف و سوی» است. مانند اینکه می گوییم «به فروشگاه».

پس با نگاهی کلی می توان گفت واژه «سیزده به در» به معنای «سیزدهم به سوی در و دشت شدن» می باشد که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سرکردن را می دهد.

در مورد روز و عدد سیزده از دیرباز دو اعتقاد متضاد وجود داشته است : برخی این روز را نحس دانسته ، به همین دلیل برای رفع بلا به دامان طبیعت پناه می بردند و برخی دیگر این روز را خجسته پنداشته و برای گذراندن بهتر این روز از طبیعت یاری می جستند.

نحسی یا میمنت؟

در اعتقادات و رسوم ایرانیان مفهوم نحوست سیزده و مرگ و نیستی و خشکسالی ناشی از آن از طریق ارتباط با پیروزی حتمی ایزد بانوان باران و برکت و باروری و به طور کلی با اعتقاد به غلبه نهایی نیروهای خیر بر شر با نوعی شادی و سرور در هم آمیخته است و از این جهت تعبیر شکستن لنگ سیزده که یک رسم روستایی و عشایری در کرمان است می تواند معرفی مناسب برای این اعتقاد هزاران هزار ساله باشد چرا که در این تعبیر هم نحوست سیزده با نوعی شوخی و مزاح در هم آمیخته و موضوعی مفرح و امید بخش ایجاد کرده است.

با این وجود در باورهای اصیل ایرانی نحوست سیزده چندان پذیرفته نیست و اساسا ایرانیان هر یک از روزهای ماه خورشیدی از آنِ یکی از ایزدان و مینویان دانسته و به نوعی قائل به خجسته بودن و فرخندگی تمامی روزهای سال بوده اند. به همین دلیل برخی معتقدند که نحس بودن عدد سیزده ، ارتباطی با فرهنگ ایرانی ندارد و از اعتقادات جوامع غربی و اروپایی بوده و پس از آشنایی و گسترش روابط ایرانیان با اروپاییان از عصر صفوی به بعد ، به ایران راه یافته است.

ابوریحان بیرونی : روز سیزدهم نوروز بسیار خجسته و نیک و در حقیقت به منزله جشن بزرگ است. این روز بسیار نیکو و خرم است و به هیچ وجه کراهت ندارد… ایرانیان قدیم بعد از دوازده روز جشن و شادی (در ابتدای نوروز) که به یاد دوازده ماه از سال بوده است روز سیزدهم نوروز را که روزی فرخنده و نیک است به باغ و صحرا رفته و شادی می کردند و برای بارش باران دعا می خوتاندند و بدین ترتیب رسما دوره جشن نوروز را به پایان می رساندنند

بر این اساس انتخاب سیزده برای این جشن ایرانیان ، نه به دلیل نحس بودن آن ، بلکه از آن روی است که روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاهشماری های ایرانی از آنِ ایزد «تیشتَـر» ، ایزد آورنده باران و سال خوب ، است. ایزدی که با به نیمه رسیدن روز سیزده و با سیطره بر دیو خشکسالی به اوج پیروزی و درخشش خویش دست می یابد ، اما اعتقاد عمومی ایرانیان از قبل نیز بر پیروزی حتمی و همیشگی اوست.

ایرانیان این روز را برای خجستگی بسیار آن انتخاب کرده اند و اینکه در برخی نواحی نیز که سیزده بدر را در روز چهارشنبه برگزار می کنند هم به همین سبب بوده است. چرا که روز چهارشنبه در ایران باستان با نام «تیشتَر شید» شناخته می شده و در نتیجه پیوندی میان چهارشنبه و روز سیزدهم وجود دارد.

اعتقاد به شکسته شدن لنگ سیزده از معدود رسوم ایرانی است که نحوست سیزده را در کنار میمنت و مبارکی آن مد نظر قرار داده است و با اعتقاد باستانی ایرانیان مبنی بر غلبه نهایی خیر بر شر در ارتباط است. بر مبنای این اعتقاد و رسم آیینی نحوست سیزده تنها تا زمانیست که قدرت وی زایل نشده باشد.

پیشینه تاریخی سیزده به در

پیشینه

در کتاب های تاریخی پیش از قاجار اشاره مستقیم و دقیقی به وجود چنین مراسمی نشده است اما مهرداد بهار در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» خود اشاره ای کوتاه به جشن و پایکوبی مردم در اماکن عمومی و حتی بی روپوش و روبنده در خیابان آمدن زنان در دوران صفوی می کند که این موضوع نزدیک به آیین های سیزده به در می باشد.

سیزده به در در دوره قاجار

عبدالله مستوفی در کتاب شرح زندگانی من چگونگی انجام این مراسم در دوره قاجار را با جزئیات شرح داده است. ادوارد یاکوب پولاک هم درباره مراسم سیزده به در چنین می نویسد :

سرانجام روز سیزدهم ، یعنی آخرین روز عید فرامی رسد. مطابق با یک رسم کهن ، گویا تمام خانه ها در چنین روزی معروض خطر ویرانی هستند. به همین دلیل همه از دروازه شهر خارج می شوند و به باغ ها روی می آورند.

آیین های سیزده به در

این رویداد دارای آیین های ویژه ای است که در درازای تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره سنت به خود گرفته است. از آن جمله می توان آیین های زیر را برشمرد.

• گره زدن سبزه
• سبزه به رود سپردن
• خوردن کاهو و سکنجبین
• پختن خوراک های گوناگون به ویژه آش رشته
• پرتاب 13 عدد سنگ به ویژه مناطق (کرد نشین)

معنای سبزه گره زدن چیست؟

سبزه گره زدن

یکی از آیین های این روز سبزه گره زدن است که بیش تر جوانان در این روز این کار را انجام می دهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانیم.

فلسفه سبزه گره زدن

افسانه آفرینش در ایران و مسئله نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی درباره کیومرث حائز اهمیت زیادی است. در اوستا چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است. مشیه و مشیانه که دختر و پسر دوقلوی کیومرث بودند ، روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان با هم ازدواج نمودند.

گره زدن سبزه برای باز شدن بخت و تمثیلی برای پیوند زن و مرد برای تسلسل نسل ها ، حتی گره زدن سبزه در روز سیزدهم نوروز نیز به نوعی با برکت و باروری و زایشی که در اعصار کهن به ایزد بانوان مقتدری چون "آناهیتا و "تیشتر" نسبت داده می شده ، مرتبط است و از آنجا که دختران جوان و نورسته سمبلی از این ایزدبانوان به شمار می آمده اند در این رسم نیز نقش ویژه ای به آنان داده شده است : "گره زدن دو شاخه سبزه در روزهای پایان زایش کیهانی را تمثیلی از پیوند یک مرد و زن برای پایداری تسلسل زایش انگاشته اند" رسمی که انجام آن بیشتر به دختران دم بخت توصیه شده است" گره زدن سبزه ، به نیت باز شدن گره دشواری ها و برآورده شدن آرزوها ، از جمله بیرون کردن نحسی است. این باور ، معروف است که "سبزه گره زدن" دختران "دم بخت" ، شگونی برای ازدواج و همسر یابی ، می باشد.

سبزه گره زدن در روز طبیعت

در مناطق کردنشین ، در پایان روز سیزده به در 13 عدد سنگ را به پشت سر پرتاب می کنند؛ بدین معنا که آرزو می کنند بلایا و نواحس از شخص دور شود و به ازای هر سنگ یک آرزوی نیک می کنند.