آثار رودکی پدر شعر فارسی [بهترین اشعار]

آثار رودکی پدر شعر فارسی

ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودَکی و مشهور به استاد شاعران متولد 4 دی 237 در رودَکی و درگذشته 319، پَنجَکِنت نخستین شاعر مشهور پارسی سرای ایرانی در دوره سامانی در سده چهارم هجری قمری و استاد شاعران این سده در ایران است.

• ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

رودکی را پدر ادبیات فارسی دانسته اند. پیش از وی شعر فارسی سروده می شد اما کیفیت اشعار رودکی آغازگر راه پیشرفت ادبیات فارسی بود. ریچارد فرای عقیده دارد که رودکی در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نقش داشته است. در تذکره ها و کتب پارسی اشعار وی بارها ذکر شده است که همین ها اساس جمع آوری دیوان وی بودند. اشعار او بارها توسط شاعران ایرانی مورد استقبال قرار گرفت و بارها در تضمین ها از آن ها استفاده شد. وی در میان شاعران فارسی بسیار مورد ارج و احترام بوده و کمتر کسی زبان به نکوهش وی گشوده است. او شعر فارسی را از پیروی از شعر عربی جدا کرد و اوزان و قالب های جدید فارسی به وجود آورد و با ترجمه منظومه های مختلف و سرایش اشعار حکیمانه و تعلیمی و نیز تغزلات و مدیحه راه را برای پیشرفت شعر فارسی به خوبی گشود.

آثار

رودکی با وجود تقدم نسبت به شاعران بزرگ ایران زمین از پرکارترین ها نیز به شمار می رود. ابیات او در گزارش های رشیدی سمرقندی ، جامی در بهارستان ، نجاتی و شیخ منینی و مولفان «حبیب السیر» و «زینت المجالس» و «مفتاح التواریخ» در همه و همه تعداد ابیات رودکی بیش از یک میلیون محاسبه کرده اند که آمار ارائه شده اندکی در شمار با هم متفاوت است.

کلیله و دمنه

مهم ترین اثر او کلیله و دمنه منظوم است. جز آن سه مثنوی از او به ما رسیده و از بقیه اشعارش جز اندکی باقی نمانده است. کلیله و دمنه در اصل کتابی است هندی که در دوره ساسانیان به دستور بزرگمهر و به بدست برزویه به پارسی میانه ترجمه شد؛ و داستانی است رازآلود از زبان حیوانات. روزبه دادویه مشهور به ابن مقفع پس از اسلام آن را به عربی برگرداند و همان اثر ابن مقفع یا متن پهلوی به دست رودکی به شعر فارسی درآمد. نصرالله منشی از معاصران بهرامشاه غزنوی نیز در سده ششم ترجمه ابن مقفع را به نثر پارسی کشید. داستان منظوم شدن کلیله و دمنه توسط رودکی در شاهنامه نیز منقول است. شیخ بهایی در کتاب کشکول خود آورده که منظومه کلیله و دمنه رودکی دربردارنده 12 هزار بیت بوده است. اینک نمونه ای از ابیات به جا مانده از منظومه کلیله و دمنه رودکی :

سندبادنامه

از دیگر آثار رودکی می توان به سندبادنامه اشاره کرد. اثر سندبادنامه هم از اصلی هندی بوده که از عصر ساسانیان به ایران شده و از ایران به ادبیات عرب و اروپا راه یافته است. سندبادنامه در دوره سامانیان به فرمان نوح بن نصر سامانی به فارسی ترجمه شد. هم اکنون تنها یک سندبادنامه در دست داریم که تهذیب کاتب سمرقندی ، و اصل آن نوشته ابوالفوارس قنازری است. مطابق پژوهش های پاول هرن ، شرق شناس مشهور آلمانی ، مربوط به سندبادنامه رودکی است :

یا این بیت :

اشعار غنایی

عمده اشعار غنایی رودکی را غزل ها و رباعی های وی تشکیل می دهند. این اشعار که برپایه دم غنیمت شمری و خوشی و گذران زندگی و معاشقه استوار است شباهت زیادی با اشعار هوراس و آناکرئون و ابونواس دارد و در حقیقت تجدیدگر راهی ست که از اپیکور آغاز شده در ایران به رودکی رسیده و از همین راه به دست خیام و حافظ سپرده شده است. خمریات او بسیار شبیه به خمریات ابونواس است. در این گونه خمریات و نیز در اوصاف طبیعت و زیبایی های جهان او بسیار موفق عمل نموده که این موفقیت را در تأثیر بر متأخرین می توان جست. علت اصلی موفقیتش را می توان در ذوق بالا در تصویرسازی و تشبیهات دقیق و لطیف دانست. همین تشبیهات و جلوه های رنگارنگ و گوناگون طبیعت در شعر رودکی راه را برای شاعرانی مانند منوچهری دامغانی در وصف طبیعت گشود. یک مورد از خمریات معروف رودکی بدین قرار است :

مدایح

اولین مدیحه در پارسی ظاهراً در سیستان به وسیله محمد سگزی^{[نیازمند ابهام زدایی]} و بسام کرد سروده شد؛ که در مدح یعقوب لیث بود. رودکی نیز مانند غالب شعرا شاعری درباری بود و درمدح و تکریم شاهان و فضلا بیت می سرود. مدایح او غالباً به صورت قصیده اند. گاهی تنها در پایان قصیده چند بیت در مدح کسی نیز گفته و اضافه می شود و گاهی نیز قصاید بلندبالایی در مدح بزرگان در اشعار او دیده می شود. مهم ترین و معروف ترین مدیحه او در مدح ابوجعفر احمد بن محمد امیر سیستان است و با این مطلع آغاز می شود (مادر می را بکرد باید قربان/بچه اورا گرفت و کرد به دندان). او بجز مدایح ، مراثی و هجویاتی نیز دارد که البته تعدادشان چندان زیاد نیست. او در مدح بسیار میانه رو بوده و اثری از تملق و چاپلوسی در مدحیاتش نمی توان یافت. از مراثی معروف او نیز دو مورد که برای شهید بلخی و خواجه مرادی سروده شده است شهرت دارد.

در شعر رودکی پند و اندرز و سخنان حکیمانه نیز به وفور یافت می شود که همین گونه در شعر کسایی مروزی و فردوسی و ناصرخسرو نیز آمده است. بیشتر پند و اندرزهای رودکی اخلاقی و در باب هوشیاری و هشدار است که خواننده را به پندگیری و عبرت آموزی از جهان وامی دارد :

نابینایی رودکی

برخی از نویسندگان همانند محمد عوفی در لباب الالباب رودکی را کور بدو تولد دانسته اند ، همچنین قدیمی ترین منبع ، رودکی را اکمه (کور مادرزاد) خوانده است. ولی برخی تنها از نابینایی او سخن گفته اند ، چنان که ابوزراعه گرگانی می گوید :

و نیز دقیقی می گوید :

و فردوسی نیز آنجا که از نظم کلیله و دمنه سخن می گوید نابینایی رودکی را می نمایاند :

و ناصر خسرو می گوید :

با این همه برخی هیچ سخنی از کوری او نمی گویند مانند سمعانی در الانساب یا نظامی عروضی در چهار مقاله و نیز در کتاب تاریخ سیستان. از دیگر سو شعرهایی نیز از رودکی به جامانده که او را بینا می نمایاند :

یا

یا در جایی طبیعت بهار را این گونه توصیف می نماید و سخت است که این ابیات را از شاعری نابینا بدانیم

یا در جایی نقش و نگار و رنگارنگی طبیعت را به کتاب ارژنگ اثر مانی پیامبر ایران باستان مانند می کند. مانی پسر پاتگ همدانی کتابی نوشته بود که متأسفانه در دست نیست و آن سراسر مانند دیگر آثار مانویان پر دارای حاشیه منقش بوده است. ربط دادن تصاویر ملون و رنگارنگ روی صفحه کتاب به طبیعت بهاری برای کسی که تاکنون آن را ندیده است حتی بر اثر آموزش نیز دور از تصور است :

با توجه به این اشعار و اشعار دیگری که رودکی به تصریح از فعل «دیدن» استفاده کرده است ، اندیشمندان فارسی بر این نظر هستند که نوشته محمود بن عمر نجاتی نویسنده کتاب بساتین الفضلاء را که در 709 (قمری) نوشته شده درست می انگارد که چنین می گوید : «رودکی در پایان عمر کور شده است.» ، ولی با این حال بدیع الزمان فروزانفر با مقایسه بین رودکی و بشار بن برد ، شاعر نابینای شعوبی و عربی گوی ، اعتقاد دارد که اشعار ذکر شده از او هیچ تضادی با نابینا بودنش ندارد. با این حال بنابر کشفیات اخیر انجام شده ، سعید نفیسی با صراحت نابینا بودن رودکی را رد می کند. از آنجایی که خود وی در هیچ کجای اشعار باقی مانده اش اشاره ای به کوری خود نمی کند و تذکره نویسانی که مدعی کور بودن مادرزادی وی هستند بیتی از خود رودکی درباره کور بودنش ذکر نکردند این احتمال وجود دارد که در سال های پایانی عمرش مثلاً در زمان سرودن کلیله و دمنه (که امروزه اثری از آن نیست) کور بوده باشد که این جدای از تطابق با گزارش فردوسی از نظم کلیله دمنه ، با یافته های محققین و تصویرسازی های موجود در تشبیهات شاعر نیز همخوانی دارد.