ضرب المثل از ماست که بر ماست

در این مطلب جدید در سال 1403 و سال 2024 ، ضرب المثل از ماست که بر ماست در مواقعی به کار می رود که هرچه بر سر ما می آید چه خوب و چه بد نتیجه اعمال و رفتار خود ما است.

زمینه پیدایش

روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست/ وندر طلب طعمه پروبال بیاراست

ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

بر راستی بال نظر کرد و چنین گفت/ امروز همه عرش زمین زیر پر ماست

بسیار منی کرد و ز تقدیر نترسید/ بنگر که ازین چرخ جفا پیشه چه برخاست

ناگه زکمین گاه یکی سخت کمانی/ تیری زقضای بد بگشاد بر او راست

بر بال عقاب آمد آن تیر جگر سوز/ وز عرش مر اورا به سوی خاک فرو کاست

گفتا عجب است این که زچوبی و زآهن/ این تیزی و تندی و پریدن زکجا خاست

بر تیر نظر کرد و پر خویش بر آن دید/ گفتا زکه نالیم که «از ماست که بر ماست»

ضرب المثل «از ماست که برماست» زمانی استفاده می شود که عملی نابخردانه توسط فرد یا افرادی انجام گیرد و باعث به وجود آمدن دردسرهایی عظیم شود.

مصطفی رحماندوست در کتاب ضرب المثل های خود که برای مخاطب کودک و نوجوان نوشته شده و مهدیه جوکار تصویرگری آنرا بر عهده داشته ، ریشه این ضرب المثل را به شرح زیر آورده است. البته طبیعتا آنچه در این بخش می آید خلاصه ای از ماجراست.

*****************

آورده اند که...

مردم شهری بودند که هرگاه پادشاهشان می مرد ، بازی شکاری را به پرواز درمی آوردند و آن باز بر شانه هرکس می نشست او می شد ، پادشاه. از قضا این بار قرعه فال و همای سعادت بر شانه «بخت النصر» نشست.

حال این بخت النصر که بود؟ او جوانی بود که در کودکی پدر و مادر از دست و گرگ ماده ای او را شیر داده بود ، از همین رو پیران شهر و مردان دانا او را فردی ظالم و بدذات می دانستند و موافق شاهی او نبودند.

اما چه می شود کرد که این یک رسم میان عامه مردم بود. بخت النصر شد شاه و تا می توانست ظلم و ستم می کرد و دارایی مردم غارت می کرد. به شهرهای اطراف حمله می کرد و از قضا هربار از مردم شهر می پرسید که چه کسی ظالم است من یا خدا؟ من به شما بیشتر ظلم می کنم یا خدا که چون منی را نصیب شما کرده است؟ طبیعی بود بیان هر پاسخی اهانت محسوب می شد و آن فرد و اعوان و انصارش کشته می شدند.

نوبت حمله به شهر هگمتانه رسید که همدان امروزی است. جوانی از مردم هگمتانه شتر و بزی را با خود همراه کرد و قبل از لشکرکشی بخت النصر به شهر به نزد او رفت. به او گفت : «مردم شهر ریش سفید و بزرگ خود را فرستاده اند تا جواب پرسش هایتان را بدهند.» بخت النصر تعجب می کند و جوان در پاسخ به این تعجب می گوید : ما بزرگ تر از شتر و ریش سفیدتر از بز را در شهرمان پیدا نکردیم. شما اما زبان آنها را نمی فهمید. من حرف های آن ها را برای شما نقل خواهم کرد.

بخت النصر مسخره کنان گفت : «خوب ، از آن ها بپرس که من ظالمم یا خدا؟»

جوان رو کرد به بز و شتر. صداهای عجیب و غریبی از خودش در آورد و بعد گوشش را برد جلو دهان بز و شتر و طوری وانمود کرد که دارد جوابشان را می شنود و می گوید : «قربان! بزرگ و ریش سفید شهر ما می گویند که نه شما ظالمید نه خدا ، ما خودمان ظالمیم که این بلاها سرمان می آید. می گویند از ماست که بر ماست. اگر ما عقلمان را به پرواز یک باز شکاری نمی سپردیم و با شور و مشورت شاه انتخاب می کردیم ، حالا اسیر یک چنین بدبختی و حال و روزی نبودیم.»

بخت النصر که فهمید با مردم این شهر نمی تواند مثل مرد شهرهای دیگر رفتار کند از جمله به آنجا چشم پوشید و گفت : «پس مردم این شهر ، همه دانا هستند.» و اسم همه دانا یا همدان روی آن شهر ماند.

از آن به بعد ، هر وقت مردم بخواهند به این مطلب اشاره کنند که دلیل همه اتفاق های خوب و بد ، رفتار خودمان است ، می گویند : «از ماست که بر ماست.»

پیامها

پیام این ضرب المثل این است که در حوادث روزگار نباید از دیگران گله کرد. زیرا آنچه به ما می رسد نیتجه کار خودمان است و ابتدا باید خودمان را مقصر بدانیم.

ضرب المثل های هم مضمون

ـ خودم کردم که لعنت بر خودم باد.

ـ جان من! خود کرده ای که خود کرده را تدبیر نیست.

ـ کرم درخت از خود درخت است.

ـ پَرِ من است که بر من است.(2)

اشعار هم مضمون

اگر پرنیان است خود رشته ای * وگر بار خار است خود کشته ای(3) «سعدی»

آتش به دو دست خویش در خرمن خویش * من خود زده ام چه نالم از دشمن خویش(4) آن که کردار بد ، روا بیند * خود ز کردار خود جزا بیند(5) «ناصر خسرو»

ریشه های قرآنی حدیثی

قرآن کریم : «إِنَ اللهَ لاَ یُغَیِرُ مَا بِقَومٍ حَتَی یُغَیِرُوا مَا بِأَنفُسِهِم؛ خداوند [سرنوشت] قومی را تغییر نمی دهد مگر اینکه خودشان تغییر دهند.» (رعد : 11)

قرآن کریم : «وَمَا أَصَابَکُم مِن مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَت أَیدِیکُم؛ هر مصیبتی که به شما می رسد به خاطر اعمالی است که انجام داده اید». (شوری : 30)