ضرب المثل نابرده رنج ، گنج میسر نمی شود

سال ها پیش در ایران پادشاهی حکومت می کرد که به اهمیت آموزش و پرورش پی برده بود. ولی عیبش این بود که این پادشاه فقط آموزش را برای پسرش که ولیعهد خودش بود ، لازم می دانست.

• ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

شاه مدت ها به دنبال یک معلم خوب و باسواد بود که بتواند آموزش پسرش را با اطمینان به او بسپارد. معلم های مختلفی آمدند و رفتند تا اینکه شاه از میان این همه معلم ، مردی را انتخاب کرد و به او قول داد ، اگر بتواند پسرش را به خوبی تعلیم دهد ثروت قابل توجهی به او خواهد داد. معلم قبول کرد که خواسته پادشاه را به بهترین نحو انجام دهد. فقط به این شرط که معلم حق داشته باشد ، سخت گیری های لازم و حتی تنبیه به موقع را برای ولیعهد انجام دهد. پادشاه با اینکه خیلی پسرش را دوست داشت ولی آگاه بود که او باید برای سوادآموزی به سختی تلاش کند.

پسر شاهزاده در سن پایین به این معلم سپرده شد تا مورد تعلیم و تربیت قرار گیرد. هر روز از طرف معلم تکالیفی به او سپرده می شد که او موظف بود آنها را انجام دهد و اگر انجام نمی شد معلم به شدت با او برخورد می کرد. در حیاط قصر درخت آلبالویی بود که همیشه یک شاخه از آن را معلم کنده بود و به شکل ترکه ای در دست داشت اگر ولیعهد سؤالات معلم را به درستی پاسخ نمی داد ، یک ترکه می خورد.

پسر شاه چندین بار از سختگیری معلم نزد پدرش شکایت کرده بود. ولی شرطی بود که قبل از شروع کار پدرش پذیرفته بود و نمی توانست قولش را برهم بزند. البته پدر می دید که این سخت گیری ها چقدر مفید بوده و پسرش در درس روز به روز پیشرفت بیشتری می کند. پسر که می دید نمی تواند پدرش را قانع کند تا معلمش را عوض کند همیشه از معلمش دلخور و ناراحت بود.

چندین سال گذشت تا کم کم پسر به سنین جوانی رسید. او تقریبا توانسته بود تمام علوم زمانه را از معلم خود بیاموزد ، شاه که از عملکرد معلم خیلی راضی بود ، ثروت قابل توجهی به معلم بخشید و او را راهی خانه اش کرد. ولیعهد با رفتن معلم سخت گیرش خیال می کرد از تعلیم خلاص شده. ولی مدتی نگذشته بود که به دستور شاه پسرش آماده آموزش اصول نظامی شد. پسر اول خیلی ناراحت شد ولی کمی که گذشت متوجه شد آموزش نظامی با تنبیه همراه نیست. چون فرماندگان نظامی مراعات مقام و رتبه او را در آینده می کردند و احترام خاصی برای او قائل بودند. این رفتار مهربانانه آنها باعث شده بود او روز به روز کینه بیشتری نسبت به معلم کودکی اش پیدا کند.

بعد از چند سال شاه مُرد و پسرش جانشین او شد. چند روزی از تاجگذاری نگذشته بود که یک روز وقتی شاه جوان در حیاط قصر در حال قدم زدن بود. ناگهان چشمش به درخت آلبالو افتاد و تمام ترکه های آلبالویی که در کودکی از معلمش خورده بود یادش آمد. شاه جوان با خود فکر کرد حالا که قدرت را در دست دارد تلافی کند و چند ضربه ترکه آلبالو به معلمش بزند و یکی از نگهبانان قصر را به دنبال او فرستاد.

نگهبان به منزل معلم رفت و گفت : شاه دستور فرمودند هرچه سریع تر خود را به قصر برسانید. معلم که خبر تاج گذاری پسر شاه را شنیده بود پرسید : شاه با من چه کار دارند؟ نگهبان پاسخ داد : نمی دانم. امروز که در باغ در حال قدم زدن بودند جلوی درخت آلبالو که رسیدند ، نگاهی به درخت انداختند و به من گفتند بیایم و شما را به قصر ببرم. معلم که از کینه شاه جوان نسبت به خودش آگاه بود فهمید که شاه حالا که قدرت در دست اوست می خواهد تلافی کند.

معلم همین طور که به طرف قصر می رفت دید میوه فروشی آلبالوهای تازه و قرمز رنگی را برای فروش گذاشته مقداری خرید و در جیب خود ریخت. به قصر که رسید دید شاگرد دیروزش که حالا بر تخت سلطنت نشسته ترکه ای در دست دارد و به او لبخند می زند. سلام کرد ، شاه جوان پاسخش را داد و گفت : استاد کجا رفتید؟ چند سالی هست یکدیگر را ندیده ایم؟ بعد به ترکه آلبالو اشاره ای کرد و گفت : این را می شناسی؟ معلم پاسخ داد : چوب تازه درخت آلبالوست ، بله می شناسم.

شاه گفت : می دانی می خواهم با آن چه کار کنم. معلم که می دانست شاه می خواهد با آن ترکه چه بلایی سرش بیاورد ، پیش دستی کرد و گفت : نمی دانم ولی بهترین کار این است آن را جایی بگذاری که همیشه پیش چشم تو باشد. شاه گفت : چرا آن را جلوی چشم هایم بگذارم؟

معلم آلبالوها را از جیبش درآورد و به طرف شاه گرفت و گفت : این آلبالوها را می بینی چقدر قشنگ هستند. اگر درخت آلبالو گرمای تابستان و سرمای زمستان را تاب نمی آورد نمی توانست چنین آلبالوی خوبی محصول دهد. شما شاگرد قدیم من هم اگر آن همه تلاش و سختی را پشت سر نمی گذاشتید به این باسوادی و درک فهم امروز نبودید. شاه از این تشبیه خوشش آمد ، لبخندی به معلم زد و از او خواست تا در دربار بماند و از وزیران شاه باشد.

شعر کامل نابرده رنج ، گنج میسر نمی شود در ادامه آورده شده است :

قصیده شماره 12سعدی - توحید

فضل خدای را که تواند شمار کرد؟

یا کیست آنکه شکر یکی از هزار کرد؟

آن صانع قدیم که بر فرش کائنات

چندین هزار صورت الوان نگار کرد

ترکیب آسمان و طلوع ستارگان

از بهر عبرت نظر هوشیار کرد

بحر آفرید و بر و درختان و آدمی

خورشید و ماه و انجم و لیل و نهار کرد

الوان نعمتی که نشاید سپاس گفت

اسباب راحتی که نشاید شمار کرد

آثار رحمتی که جهان سر به سر گرفت

احمال منتی که فلک زیر بار کرد

از چوب خشک میوه و در نی شکر نهاد

وز قطره دانه ای درر شاهوار کرد

مسمار کوهسار به نطع زمین بدوخت

تا فرش خاک بر سر آب استوار کرد

اجزای خاک مرده ، به تأثیر آفتاب

بستان میوه و چمن و لاله زار کرد

این آب داد بیخ درختان تشنه را

شاخ برهنه پیرهن نوبهار کرد

چندین هزار منظر زیبا بیافرید

تا کیست کو نظر ز سر اعتبار کرد

توحیدگوی او نه بنی آدمند و بس

هر بلبلی که زمزمه بر شاخسار کرد

شکر کدام فضل به جای آورد کسی؟

حیران بماند هر که درین افتکار کرد

گویی کدام؟ روح که در کالبد دمید

یا عقل ارجمند که با روح یار کرد

لالست در دهان بلاغت زبان وصف

از غایت کرم که نهان و آشکار کرد

سر چیست تا به طاعت او بر زمین نهند؟

جان در رهش دریغ نباشد نثار کرد

بخشنده ای که سابقه فضل و رحمتش

ما را به حسن عاقبت امیدوار کرد

پرهیزگار باش که دادار آسمان

فردوس جای مردم پرهیزگار کرد

نابرده رنج گنج میسر نمی شود

مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد

هر کو عمل نکرد و عنایت امید داشت

دانه نکاشت ابله و دخل انتظار کرد

دنیا که جسر آخرتش خواند مصطفی

جای نشست نیست بباید گذار کرد

دارالقرار خانه جاوید آدمیست

این جای رفتنست و نشاید قرار کرد

چند استخوان که هاون دوران روزگار

خردش چنان بکوفت که خاکش غبار کرد

ظالم بمرد و قاعده زشت از او بماند

عادل برفت و نام نکو یادگار کرد

عیسی به عزلت از همه عالم کناره جست

محبوبش آرزوی دل اندر کنار کرد

قارون ز دین برآمد و دنیا برو نماند

بازی رکیک بود که موشی شکار کرد

ما اعتماد بر کرم مستعان کنیم

کان تکیه باد بود که بر مستعار کرد

بعد از خدای هرچه پرستند هیچ نیست

بی دولت آنکه بر همه هیچ اختیار کرد

وین گوی دولتست که بیرون نمی برد

الا کسی که در ازلش بخت یار کرد

بیچاره آدمی چه تواند به سعی و رنج

چون هرچه بودنیست قضا کردگار کرد

او پادشاه و بنده و نیک و بد آفرید

بدبخت و نیک بخت و گرامی و خوار کرد

سعدی به هر نفس که برآورد چون سحر

چون صبح در بسیط زمین انتشار کرد

هر بنده ای که خاتم دولت به نام اوست

در گوش دل نصیحت او گوشوار کرد

بالا گرفت و دولت والا امید داشت

هر شاعری که مدح ملوک دیار کرد

شاید که التماس کند خلعت مزید

سعدی که شکر نعمت پروردگار کرد