فلسفه چهلم مرده و نحوه محاسبه روز چهلم
رسول اکرم(ص) در سفارشهای خود به جناب ابوذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مومن در جهان اشاره کرده و فرموده است:«یا اباذر! ان الارض لتبکی علی المومن اذا مات اربعین صباحا؛ (مکارم الاخلاق ، ص 465) ای ابوذر! هنگامی که مومنی از دنیا میرود ، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.»
ممکن است منشا مجالس اربعین برای اموات مومنین و اینکه چرا برای فرد از دنیا رفته چهلم میگیرند همین روایت نبوی باشد.
چرا برای میت مجلس روز سوم و هفتم و چهلم میگیریم؟
حکمت اینکه برای اموات مراسمهایی چون شب سوم ، هفتم و چهلم برگزار می کنند چیست و آیا در قرآن و احادیث ، به این موضوع اشاره شده است یا خیر؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که هیچ مطلبی به صراحت در قرآن و احادیث به این موضوع نپرداخته است ، اما براساس برخی از روایاتی که در مورد متوفی و بازماندگان او وجود دارد پاسخ به این سوال مشخص می شود.
دسته اول روایاتی که حال اموات در عالم برزخ را بیان کرده و نگرانی ، احتیاج و مشکلات آنها را می گوید و اینکه از بازماندگان خود چه انتظاراتی دارند.
دسته دوم روایاتی است که کارهایی که بازماندگان می توانند برای اموات انجام دهند را توضیح می دهد. این کارها عبارتند از:
1. جلسات عزاداری برای اموات توسط بازماندگان؛
2. صدقه و استغفار و نماز و روزه و حج نیابتی و اطعام و ادای بدهکاری های شرعی و عرفی.
3. تسلیت دوستان به بازماندگان؛
دسته آخر روایت هایی هستند که بیان می کنند چه زمانی روح انسان به سراغ جسم خود رفته و از هم پاشیدگی بدنش او را ناراحت می کند ، یا چه زمانی روح برای دیدن اهل خانه و محل زندگی دنیایی خود آمده و از دیدار آنها و جدایی از زندگی دنیوی خود ناراحت می شود. در این ایام انسان باید بنابر وظیفه شرعی خود ، برای تسلای اموات ، خیرات دهد تا حقی از او ادا گردد. این ایام به طور حتم شب اول پس از خاکسپاری ، روز سوم ، هفتم و چهلم متوفی است. به همین دلیل برگزاری مراسم در این ایم شاید به این خاطر است که روح ناراحت و نگران است و این جلسات موجب تسلای خاطر ، آرامش و آمرزیده شدن او باشد.
برگزاری مراسم سوم ، هفتم ، چهلم و سالگرد ، تنها به دلیل حفظ یاد و خاطره گذشتگان و احترام به آن ها است و همچنین موجب تسکین قلوب بازماندگان می باشد.
نحوه محاسبه چهلم مرده
چهلم از روز فوت انسان محاسبه می شود. همانطور که اربعین امام حسین(ع) از روز به شهادت رسیدن ایشان و نه بعد از دفن در نظر گرفته می شود. چرا که اگر بعد از دفن ایشان اربعین در نظر محاسبه شود ، روز چهلم در تاریخ 23 ماه صفر تعیین می گردد ، در حالیکه روز بیستم ماه صفر به مناسبت اربعین امام حسن(ع) می باشد. این روش محاسبه ، سیره اهل بیت (ع) است.
سوره های قرآن و دعاهایی که برای اموات خوانده می شود
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است:
«مردگانتان را که در قبرها آرمیده اند از یاد نبرید. مردگان شما امید احسان شما را دارند. مردگان شما زندانی هستند و به کارهای نیک شما رغبت دارند. آنها خود ، قدرت انجام کاری را ندارند ، شما صدقه و دعائی به آنها هدیه کنید.» ( انوار الهدایة ، ص 115)
امام صادق(ع) می فرمایند:
«مرده به خاطر طلب رحمت و آمرزشی که برای او می شود شادمان می گردد ، همان گونه که زنده بوسیله هدیه ای که به او می دهند ، خوشحال می گردد.» (محجة البیضاء ، ج 8، ص 292)
حضرت امام رضا(علیه السلام) فرمودند:
«هر کس قبر مومنی را زیارت کند و در کنار آن هفت مرتبه إنا انزلناه بخواند ، خداوند او را با صاحب قبر می آمرزد.» (بحار الأنوار ، ج 82، ص 169)
خواندن سوره های فاتحه ، یس ، صافات ، تبارک ، احزاب و آیة الکرسی ، هفت مرتبه اناانزلناه را می توان برای برای اهل قبور خواند و ثواب آن را به آنها هدیه کرد.