علت و علائم انواع آدنوم و روشهای درمان آدنوما

علت و علائم انواع آدنوم و روشهای درمان آدنوما

آدنوم یا آدنوما (Adenoma) به تومور خوش خیم با منشأ بافت غددی گفته می شود. این تومور در غددی مانند هیپوفیز ، کولون ، کبد ، تیروئید ، پاراتیروئید ، غده فوق کلیوی و… تشکیل می شود. علائم آن اغلب ناشی از فشار بر بافتهای مجاور و ترشح هورمونهای مربوط به بافت منشأ می باشد. مثلا آدنوم هیپوفیز با فشار بر بافتهای مجاور موجب تاری دید و سردرد شده و با ترشح هورمون رشد منجر به درشت پایانکی (آکرومگالی) می شود.

• ثبت بیوگرافی و زندگینامه شما در گوگل!

آدنوما اصولا خوش خیم است ولی ممکن است بافت تومورال بدخیم نیز باشد. به تومور بدخیم با منشأ بافت غددی آدنوکارسینوم می گویند. گاه توده های آدنومی بعد از چندسال به کارسینوم مبدل می شوند مانند سرطان روده بزرگ.

جدول بافت شناسی

در ادامه روشهای درمان آدنوم هیپوفیز آورده می شود.

در جمجمه برای رشد تومور فضای بسیار اندکی موجود می باشد بنابراین اگر تومور از2.5 سانتی متر بزرگتر شود ، باعث فشار و آسیب به نواحی مجاور مغز می گردد .

بسیاری از آدنوم ها مقادیر زیادی از یک یا چند هورمون هیپوفیز را تولید و آزاد می کنند ، که می تواند سبب ایجاد علائم جدی شود .

گاهی آدنوم هیپوفیزی هیچ نوع هورمونی ترشح نمی کند و گاهی فقط برخی هورمون ها را ترشح می کند . این امر منجر به کمبود سایر هورمون های غده هیپوفیز می شود.

تومورهایی که کوچکتر از یک سانتی متر می باشند ، میکرو آدنوم نامیده می شوند .

درمان میکرو آدنوم هیپوفیز ، درمان آدنوم هیپوفیز ، علائم تومور هیپوفیز ، جراحی تومور هیپوفیز

تومورهای بزرگتر از یک سانتی متر ماکرو آدنوم نامیده می شوند . ماکرو آدنوم ها به دو صورت بر روی سلامت فرد اثر می گذارند . نخست آن که سبب ایجاد علائمی می شوند . دوم آن که آن ها علائمی ایجاد می کنند که سبب آسیب به بافت ها یا اعصاب مجاور می شود که بیشتر بر روی اعصاب بینایی تاثیر می گذارد .

بر این اساس آدنوم ها به گروه های زیر طبقه بندی می شوند :

- آدنوم تولید کننده پرولاکتین ( پرولاکتینوما )

- آدنوم ترشح کننده هورمون رشد

- آدنوم ترشح کننده هورمون کورتیکوتروپ ( ACTSH)

- آدنوم ترشح کننده گنادوتروپ

- آدنوم ترشح کننده تیروتروپ (TSH)

- آدنومی که هورمون ترشح نمی کند .

- آدنومی که چند هورمون ترشح می کند که اغلب پرولاکتین و هورمون رشد می باشد .

کرانیوفارنژیوم :

این نوع از تومور در واقع تومور غده هیپوفیز نیست بلکه قابلیت گسترش به هیپوفیز یا سایر نواحی جمجمه را دارد . این تومور عموما در اطفال و جوانان رخ می دهد اما در سایر سنین نیز دیده شده است . کرانیوفارنژیوم هورمون های هیپوفیزی را به هیپوتالاموس اتصال می دهد ، سبب اختلال در تولید هورمون می شود ، مانند آدنوم ، این تومور نیز اغلب خوش خیم خواهد بود اما گاهی به هیپوتالاموس و نواحی مجاور گسترش یافته ، سبب اختلال در بینایی یا ایجاد سایر اختلالات در سیستم عصبی می شود . بچه هایی که به این تومور مبتلا هستند علیرغم چاق بودن ، رشد کندی دارند . آن ها اغلب دچار اختلال بینایی هستند .

آمارهای مهم درباره تومورهای هیپوفیز :

اغلب تومورهای هیپوفیز از نوع آدنوم هستند. موارد بسیار اندکی از تومورهای هیپوفیزی سبب مرگ می شوند .

تقریبا یک چهارم از آدنوم ها پرولاکتین تولید می کنند. یک چهارم دیگر از تومورها هیچ هورمونی تولید نمی کنند . آدنوم تولید کننده هورمون رشد 15% تا 20% از آدنوم های هیپوفیز را شامل می شود .

آدنوم کورتیکوتروپ تولید کنندهACTH ، ده تا پانزده درصد از آدنوم های هیپوفیزی را شامل می شود .

آدنوم ترشح کننده گنادوتروپ ها ( تولید کننده FSH و یا LH ) حدود 10% از این موارد را شامل می شود .

آدنوم ترشح کننده تیروتروپ ( هورمون محرک تیروئید ) نادر است .

کرانیوفارنژیوم شامل 10% از تومورهای داخل جمجمه ای در اطفال می شود . هر ساله تقریبا 200 مورد از این نوع تومور در آمریکا تشخیص داده می شود .

عوامل خطر زای تومورهای هیپوفیز چیست ؟

مالتیپل نئوپلازی اندوکرین نوع یک (MEN1) عاملی است که باعث افزایش ابتلای فرد به سرطان هیپوفیز ، پاراتیروئید و لوزالمعده می شود . این عامل به نیمی از بچه هایی که والدین شان به آن مبتلا هستند به ارث می رسد . اگر خانواده فردی سابقه ای از سندرم MEN1 وجود داشته باشد او بایستی با پزشک خود مشورت کند .

علت تومور هیپوفیز چیست ؟

جهش در DNA باعث ایجاد مالتیپل نئوپلازی اندوکرین نوع 1 (MEN1) می شود این حالت تقریبا دلیل تمام موارد تومورهای هیپوفیزی است که در افراد یک خانواده دیده می شود اما این تومور فقط شامل 3% از تومورهای هیپوفیز می شود .

مطالعات اخیر نشان داده است که در حدود 40% از آدنوم هایی که هورمون رشد ترشح می کنند ، یک اختلال اکتسابی در پروتئین ویژه ای به نام GS آلفا دیده می شود . اختلال در این پروتئین در سایر آدنوم های هیپوفیزی کمتر است .

علائم تومور هیپوفیز

علائم ماکرو آدنوم و کارسینوم هیپوفیز :

- فلج شدن حرکت چشم که سبب دوبینی یا تاری دید می گردد .

- فقدان بینایی محیطی

- کوری ناگهانی

- سردرد

- سرگیج

- فقدان هوشیاری

اختلالات بینایی زمانی رخ می دهد که تومور بر روی عصب بینایی فشار وارد آورد . فقدان ناگهانی هوشیاری و حتی مرگ به دلیل خونریزی ناگهانی داخل تومور نیز ممکن است رخ بدهد .

فقدان هر نوع هورمون علامت خاص خود را ایجاد می کند که شامل موارد زیر خواهد بود :

- تهوع

- ضعف

- کاهش یا افزایش بی دلیل وزن

- قطع قاعدگی در خانم ها

- ناتوانی جنسی به صورت اختلال در نعوظ

- کاهش میل جنسی

علائم تومور هیپوفیز که هورمون رشد ترشح می کند :

در بچه ها مقادیر زیاد هورمون رشد باعث تحریک رشد تمام استخوان های بدن می شود . این حالت ژیگانتیسم نام دارد . علائم تومور هیپوفیز در این حالت عبارتند از :

- قد بسیار بلند ( گاهی بند تر از 7 پا یا حدود 2 متر و 10 سانتی متر )

- رشد بسیار سریع

- درد مفاصل

- افزایش تعریق

در بالغین استخوان دراز به ویژه در ناحیه بازوها و ساق ها و ران ها قادر به رشد نیستند اما در استخوان های دست ها ، پا ، جمجمه و آرواره رشد زیادی خواهند داشت . به همین دلیل این افراد بلند قد نمی شوند ، در عوض دچار حالتی به نام آکرومگالی می شوند که علائم و نشانه های زیر را دارد :

- رشد جمجمه ، دست ها ، پاها که منجر به افزایش سایز کلاه ، کفش ، دستکش و حلقه می شود .

- کلفت شدن صدا

- تغییر در ظاهر صورت که به دلیل رشد بی رویه استخوان صورت به وجود می آید .

- بدلیل رشد آرواره فاصله بین دندان ها زیاد می شود .

- درد مفاصل

- افزایش تعریق

- سنگ های کلیوی

- بیماری کلیوی

- سردرد

- دیابت شیرین ( افزایش قند خون )

علائم تومور هیپوفیز ترشح کننده کورتیکوتروپ ( ACTH)

- افزایش وزن بی دلیل به ویژه در ناحیه قفسه سینه و شکم

- خطوط ارغوانی رنگ بر روی شکم .

- افزایش رشد مو ( بر روی صورت ، قفسه سینه و یا شکم )

- تورم صورت

- رسوب چربی در محل اتصال مفاصل پشت گردن به مهره ها

- بدخلقی یا افسردگی

- کبود شدن بدن به سادگی

- دیابت شیرین ( افزایش قند خون )

- افزایش فشار خون

- بی نظمی یاقطع دوره های عادت ماهیانه ( قاعدگی )

- پوکی استخوان ( ضعف استخوان که گاهی منجر به شکستگی می شود)

علائم و نشانه های ناشی از ترشح پرولاکتین توسط آدنوم - علائم تومور هیپوفیز که پرولاکتین تولید می کند ( پرولاکتینوما ) :

پرولاکتینوما شایع ترین تومور این گروه در زنان جوان و مردان مسن است . در زنان بالغ ، افزایش میزان پرولاکتین سبب قطع شدن دوره های قاعدگی شده ، تولید غیر طبیعی شیر از پستان را که گالاکتوره ، نام دارد سبب می شود . در مردان ، ناتوانی جنسی و نیز کاهش میل جنسی از نخستین علائم به شمار می روند . اگر این بررسی های لازم صورت نگیرد و رشد تومور ادامه یابد ، سردرد و اختلالات بینایی رخ خواهد داد .

علائم تومور هیپوفیز که تیروتروپسین ترشح می کند : ترشح بیش از حد هورمون محرک تیروئید (TSH) سبب می شود که غده تیروئید هورمون های زیادی ترشح کند .

چنین بیمارانی معمولا علائم ها هایپر تیروئیدی از خودشان نشان می دهند که عبارت است از :

افزایش ضربان قلب ، لرزش ، کاهش وزن ، افزایش اشتها ، احساس گرما ، اختلال در به خواب رفتن (اختلال در خوابیدن ) ، اضطراب ، حرکات مداوم روده ، تورم غده تیروئید در جلوی گردن .

علائم تومور هیپوفیز که گنادوتروپ ترشح می کند : این آدنوم هورمون لوتیزه کننده (LH) و یا هورمون محرک فولیکول (FSH) را می سازد . این تومور چندان شایع نیست . افزایش دو هورمون فوق باعث بی نظمی قاعدگی در زنان می شود . گاهی آدنوم پس از آن که آن قدر بزرگ شد که باعث سر درد یا اختلال در بینایی شد ، تشخیص داده می شود .

تومورهای هیپوفیز چگونه تشخیص داده می شوند ؟

اولین قدم گرفتن یک شرح حال دقیق و بررسی علائم خطر و نشانه های بیماری است . پزشک در مورد وجود سابقه تومور هیپوفیز در خانواده شخص ، پرکاری تیروئید ، سنگ های متعدد کلیوی ، زخم های معده ، کاهش قند خون یا تومورهای غده فوق کلیه از بیمار سوالاتی می پرسد .

آزمایش بیو شیمیایی برای آدنومی که هورمون رشد ترشح می کند : اندازه گیری میزان هورمون رشد و عامل رشد شبه انسولینی 1 (IGF -1 ) در نمونه های خونی است که صبح ناشتا از بیمار گرفته شده باشد .

اگر مقدار هر دو هورمون ذکر شده بالا باشد وجود تومور هیپوفیز قطعی است . اگر مقدار آن ها اندکی افزایش یافته باشد ، تست مهارگلوکز انجام می شود . در این حالت شخص یک نوشیدنی شیرین می خورد و اندکی پس از آن میزان هورمون رشد خونش اندازه گیری می شود . در حالت طبیعی میزان هورمون رشد کاهش می یابد اما اگر مقدار هورمون رشد همچنان بالا باقی بماند ، وجود آدنوم هیپوفیزی مطرح می گردد .

آزمایش بیوشیمیایی برای تشخیص آدنومی که هورمون کورتیکوتروپ ترشح می کند (ACTH) : در چنین آزمایش هایی مقدار کورتیزول و هورمون ACTH در نمونه های خونی در اوقات مختلف روز سنجیده می شود . یک نمونه از ادرار 24 ساعته اغلب تولید روزانه کورتیزول و سایر هورمون های استروئیدی را مشخص می کند .

آزمایش دیگر شامل اندازه گیری میزان ACTH است : این آزمایش گاهی پس از دریافت یک دوز از داروهای قوی شبیه کورتیزون نظیر دگزامتازون انجام می شود . این آزمایش به تشخیص آدنوم ترشح کننده که کورتیکوتروپ ترشح می کند از سایر بیماری ها نظیر تومور غده فوق کلیه که علائم مشابهی دارد کمک میکند .

آزمایش بیوشیمیایی برای آدنومی که پرولاکتین ، گنادوتروپ و تیروتروپ ترشح می کند :

- MRI

- نمونه برداری از سیاهرگ ها : در این حالت یک لوله بسیار باریک از طریق سیاهرگ کشاله ران وارد سینوس متروسال ( استخوان خاره ) شده و از سیاهرگ های کوچک طرفین هیپوفیز نمونه خونی بر می دارد . پس از تزریق هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپ ، نمونه های خونی برداشته شده و میزان ACTH سمت دیگر غده مقایسه می شود . در سمتی که میزان هورمون ACTH بالا باشد ، تومور هیپوفیز وجود دارد .

درمان آدنوم هیپوفیز

درمان آدنوم هیپوفیز با جراحی : درمان آدنوم هیپوفیز با جراحی عموما از طریق استخوان اسفنوئید انجام شده و غده هیپوفیز برداشته می شود . گاهی براشتن تومور با روش کرانیوتومی انجام می شود . به این ترتیب که جراح از طریق ایجاد شکاف در جمجمه تومور را برمی دارد . این روش فقط برای تومورهای بزرگ و پیچیده انجام می شود .

رادیو تراپی کان ون تیونال : از این روش در مواردی استفاده میشود که تومور پس از انجام جراحی تومور هیپوفیز مجددا عود کرده یاعلائم ناشی از آن با دارو تسکین نیابد . در این روش اشعه مستقیما به تومور تابانده می شود . این کار 5 بار در هفته و به مدت 4-6 هفته انجام می گیرد .

رادیو تراپی استروتاکتیک : این یک روش جدید رادیوتراپی است که در آن از اشعه گاما استفاده می شود که مستقیما به تومور تابانده و بر روی آن متمرکز خواهد شد .

رادیوتراپی با ذرات پروتون : فایده این روش آن است که مستقیما بر روی تومور هیپوفیز متمرکز می شود .

درمان آدنوم هیپوفیز که هورمون ترشح می کند : بر خلاف سایر تومورهای هیپوفیز در مورد پرولاکتینوما ، جراحی تومور هیپوفیز نخستین روش درمان آدنوم هیپوفیز نیست . در این نوع برای درمان آدنوم هیپوفیز 2 داروی بروموکریپتین ( پارالودل ) و کابرگولین (دوستینکس) بسیار موثرند که هم از ترشح پرولاکتین و هم از رشد تومور جلوگیری می کنند .

عوارض جانبی این داروها عبارتند از :

خواب آلودگی ، گیجی ، تهوع ، استفارغ ، اسهال یا یبوست و افسردگی.

درمان آدنوم های مترشحه هورمون رشد : بهترین درمان آدنوم هیپوفیز برای این نوع تومورها جراحی است . اگر جراحی تومور هیپوفیز موفقیت آمیز نبود از رادیو تراپی استفاده می شود . اگر این روش هم برای جلوگیری از ترشح هورمون توسط تومور بی اثر بود . می توان از دارو درمانی کمک گرفت .

داروهایی نظیر بروموکریپ تین یا کابرگولین میزان هورمون رشد را در 20 درصد از بیماران کاهش می دهند . داروی اکتروتید تولیدهورمون رشد توسط آدنوم را مهار کرده و باعث برگشت مقدار عامل رشد شبه انسولین 1 (IGF-I) به مقدار طبیعی اش در 65% از بیماران می شوند . تجویز این دارو به صورت زیرپوستی و 3 بار در روز خواهد بود . داروی جدیدتری به نام لانروتید در جلوگیری از ترشح هورمون رشد موثر بوده است .

هر دو این داروها آثار جانبی دارند که عبارتند از : تهوع ، استفراغ ، اسهال ، درد معده ، سرگیجه ، سردرد و درد در محل تزریق .

درمان آدنوم هیپوفیز که هورمون کورتیکوتروپ ترشح می کند (ACTH) : درمان انتخابی جراحی تومور هیپوفیز است . اگر جراحی تومور هیپوفیز موثر نبود ، رادیوتراپی توصیه می شود . در صورت عدم موفقیت جراحی تومور هیپوفیز و رادیوتراپی ، از داروها برای درمان آدنوم هیپوفیز استفاده خواهد شد . داروی سیپروهپتادین ( پری اکتین ) تولید ACTH را در 50% از این نوع تومورها مهار می کند . این داروها عبارتند از : کتوکونازول ، آمینوگلوتامید و میتوتان .

درمان آدنوم هایی که تیروتروپین (TSH) ترشح می کنند : درمان انتخابی جراحی تومور هیپوفیز است . اگر این روش موثر نباشد رادیوتراپی انجام میشود . در صورت عدم موفقیت در درمان توسط جراحی تومور هیپوفیز یا رادیوتراپی ، استفاده از داروهایی که قادرند تولیدهورمون توسط تیروئید را کاهش دهند توصیه می شود .

درمان آدنومی که گنادوتروپین ترشح می کند : درمان انتخابی به ویژه در مواردی که تومور بزرگ بوده یا علائمی ایجاد کرده جراحی تومور هیپوفیز است . اگر جراحی نتواند از طریق جراحی تمام تومور را بردارد ، رادیوتراپی توصیه می شود .

درمان تومورهایی که هورمون ترشح نمی کنند ( تومورهایی که علائم زیادی ایجاد می کنند ) : در این حالت درمان ، جراحی است ، اگر جراحی موفقیت آمیز نبود ، از رادیوتراپی استفاده می شود . در این حالت از دارو برای درمان استفاده نمی شود .

درمان میکرو آدنوم هیپوفیز کرانیوفارنژیوم : برای درمان میکرو آدنوم هیپوفیز تومورهای کوچک این گروه را می توان از طریق یک جراحی ساده به طور کامل برداشت . تومورهای بزرگ این گروه توسط جراحی و رادیوتراپی قابل درمان خواهند بود . هدف از جراحی ، تخلیه مایع داخل تومور و برداشتن بخشی از تومور است .